“Kinh tế xanh” (Green Economy) là khái niệm đối lập với kinh tế nâu. “Xanh” ở đây mang nghĩa là tốt cho môi trường và cả con người. Hiện nay, kinh tế xanh là xu hướng tiếp cận mới trong phát triển kinh tế của các quốc gia trên thế giới. Kinh tế xanh không chỉ mang lại lợi ích kinh tế, mà còn hướng tới phục hồi và bảo tồn hệ sinh thái thiên nhiên. Đặc biệt, kinh tế xanh là một nội dung quan trọng của phát triển bền vững đảm bảo phát triển kinh tế hiệu quả, đồng thời góp phần quan trọng vào thực hiện chống biến đổi khí hậu.

Mô hình khai thác tài nguyên thiên nhiên ở quy mô không bền vững gây ra nhiều tác động tiêu cực đến môi trường, suy giảm đa dạng sinh học, ô nhiễm môi trường, biến đổi khí hậu, được gọi là “Kinh tế nâu”.

Khái niệm “Kinh tế nâu” (Brown Economy) là quá trình phát triển kinh tế rất phổ biến trong thời gian dài trước đây, đó là phát triển kinh tế trước và xử lý ô nhiễm sau. “Nâu” là để chỉ ô nhiễm môi trường và không hiệu quả về mặt sử dụng tài nguyên. Chương trình Môi trường của Liên Hợp Quốc (UNEP) định nghĩa kinh tế nâu là “nền kinh tế dựa vào các nguồn năng lượng hóa thạch, bỏ qua các vấn đề xã hội, suy thoái môi trường và suy giảm tài nguyên thiên nhiên”.

“Kinh tế xanh” (Green Economy) là khái niệm đối lập với kinh tế nâu. “Xanh” ở đây mang nghĩa là tốt cho môi trường và cả con người. Hiện nay, kinh tế xanh là xu hướng tiếp cận mới trong phát triển kinh tế của các quốc gia trên thế giới. kinh tế xanh không chỉ mang lại lợi ích kinh tế, mà còn hướng tới phục hồi và bảo tồn hệ sinh thái thiên nhiên. Đặc biệt, kinh tế xanh là một nội dung quan trọng của phát triển bền vững đảm bảo phát triển kinh tế hiệu quả, đồng thời góp phần quan trọng vào thực hiện chống biến đổi khí hậu.

khái niệm về kinh tế xanh và

kinh tế tuần hoàn

1. Một trang trại nhà kính ở tỉnh Lâm Đồng áp dụng các giải pháp IoT của MimosaTEK. Ảnh: MimosaTEK.

Cho đến nay, định nghĩa của UNEP được coi là chính xác và đầy đủ nhất về Kinh tế xanh: “Là nền kinh tế vừa mang lại hạnh phúc cho con người và công bằng xã hội, vừa giảm thiểu đáng kể các nguy cơ về môi trường và suy giảm sinh thái. Đó là nền kinh tế ít phát thải các bon, sử dụng hiệu quả tài nguyên và đảm bảo công bằng xã hội”.

Một lĩnh vực quan trọng của kinh tế xanh là “Kinh tế tuần hoàn”. Nền kinh tế tuần hoàn là một cách tiếp cận mới mẻ đối với vòng đời của các sản phẩm được sản xuất, bao gồm cả thiết bị. Thay vì tạo ra một sản phẩm, sử dụng rồi vứt bỏ, người ta đề xuất sử dụng lại sản phẩm đó và gọi là kinh tế tuần hoàn.

Thay vì sản xuất các sản phẩm dùng một lần, các công ty sử dụng mô hình chuỗi giá trị khép kín sẽ tái sản xuất các bộ phận đã qua sử dụng hoặc nấu chảy lại nguyên liệu để đưa chúng trở lại dạng ban đầu, để có thể tái sử dụng được - trong một số trường hợp, ngay cả trong một ngành sản xuất hoàn toàn khác. Do đó, mô hình kinh tế tuần hoàn mang lại nhiều lợi ích cho doanh nghiệp hiện đại. Bằng cách này, các công ty có thể chi ít tiền hơn cho nguyên liệu thô, góp phần bảo vệ môi trường và giảm tác động của biến động giá cả trên thị trường.

Khi chuyển sang mô hình kinh tế tuần hoàn, chi phí nguyên vật liệu giảm, thị trường mới xuất hiện, đối thoại với khách hàng được cải thiện, lòng trung thành của khách hàng tăng lên, sản phẩm mới được phát triển, mô hình kinh doanh cạnh tranh được tạo ra, uy tín thương hiệu được cải thiện (Hình 1).

Mục đích giảm tải cho môi trường thông qua việc sử dụng hiệu quả tài nguyên, hiệu quả năng lượng và xử lý các thành phần độc hại, vật liệu tái sử dụng tạo nên sản phẩm và quy trình mới, hóa chất và nguyên liệu thô mới, bao gồm việc tăng cường sử dụng các nguồn tài nguyên tái tạo, các phương pháp mới để giảm chất thải và xử lý, tái sử dụng và tái chế chất thải, các phương pháp mới giúp giảm tiêu thụ năng lượng và các phương pháp mới, bao gồm cả nhiên liệu sinh học, để sản xuất năng lượng.

Các nguy cơ rủi ro an toàn, vệ sinh lao động (atvslđ) TRONG NỀN KINH TẾ XANH VÀ KINH TẾ TUẦN HOÀN

Trong kinh tế tuần hoàn, tái sử dụng chất thải như các sản phẩm điện tử là một quá trình rất phức tạp. Để có thể tái chế vật liệu, vật liệu phải càng tinh khiết càng tốt, nên đòi hỏi phải tháo dỡ thủ công, có thể dẫn đến việc tạo ra nơi làm việc có ecgonomi kém. Ngoài ra, việc tiếp xúc với các nguyên tố hiếm và các rủi ro liên quan đến việc tiếp xúc với các chất này cũng là vấn đề đối với sức khỏe NLĐ.

A2: Mô hình nuôi tôm công nghệ cao ở huyện Đầm Hà, Quảng Ninh. Ảnh: nongnghiep.vn

2.1. Nguy cơ rủi ro trong việc sản xuất năng lượng xanh

Trong nền kinh tế xanh, để phát triển bền vững, không thể thiếu được việc phát triển nguồn năng lượng tái tạo, hay còn gọi là năng lượng xanh, là loại năng lượng được tạo ra từ các nguồn tài nguyên tự nhiên không giới hạn hoặc tái tạo được trong quá trình ngắn so với thời gian mà nó được sử dụng, như: điện gió, điện mặt trời, điện sinh khối, thủy điện,... Năng lượng xanh không chỉ giúp giảm thiểu ảnh hưởng tiêu cực đối với môi trường so với các nguồn năng lượng truyền thống như than và dầu mỏ, mà còn giúp giảm thiểu sự phụ thuộc vào các nguồn tài nguyên không tái tạo và giảm rủi ro của biến động giá năng lượng.

Việc sử dụng điện gió góp phần bảo vệ môi trường tương đối lớn, nhưng lại gây ra một số tác hại nhỏ cho môi trường và con người, như: Các turbin gió với tần số rung động thấp có thể làm rung động các công trình cách xa đến 100m (có thể ảnh hưởng đến tăng trưởng của cây trồng trong phạm vi 300m); mức độ ồn của tua bin gió (tiếng ồn cơ học và tiếng ồn khí động, ở khoảng cách 350m có độ ồn 35÷45 dBA, ở gần trục cánh quạt của các tua bin gió công suất lớn, độ ồn có thể vượt 100 dBA)... Trong hoạt động bảo dưỡng, NLĐ có khả năng tiếp xúc với nhựa, styren và dung môi, khí, hơi và bụi độc hại hoặc các rủi ro về thể chất liên quan đến việc xử lý thủ công trong quá trình sản xuất và bảo trì cánh quạt; thương tích do tiếp xúc với các bộ phận chuyển động và vật rơi; nguy cơ ngã cao khi leo lên bên ngoài đỉnh tuabin gió, nguy cơ rối loạn cơ xương khi sửa chữa bên trong hộp động cơ. Đối với quá trình lắp đặt, bụi và khói từ thủy tinh, chất làm cứng và cacbon có thể gây ra các vấn đề phổ biến liên quan đến sức khỏe bao gồm viêm da, chóng mặt, buồn ngủ, tổn thương gan và thận, phồng rộp, bỏng hóa chất và ảnh hưởng đến khả năng sinh sản; ngoài ra còn có nguy cơ có thể bị tác động ảnh hưởng của một số hợp chất hóa chất trong máy phát điện khi sửa chữa, bảo dưỡng (ví dụ chất neodym (Nd) khi khai thác tách từ đất hiếm để tạo hợp chất NdFeB dùng trong máy phát điện để sót lại các chất phóng xạ uran và thorium có thể nguy hiểm đến sức khỏe con người).

Dây chuyền sản xuất các sản phẩm cảm biến thông minh, thân thiện với môi trường của Công ty TNHH Hyundai Kefico Việt Nam, vốn đầu tư của Hàn Quốc tại Khu công nghiệp Đại An II, tỉnh Hải Dương. Ảnh: Danh Lam.

Trong lĩnh vực điện sinh khối, việc sử dụng nhiên liệu sinh học để sản xuất năng lượng cũng dẫn đến mức độ phơi nhiễm vi sinh vật cao, ví dụ: trong việc xử lý dăm gỗ, than bùn và rác thải sinh hoạt để đốt và sản xuất năng lượng. Vi sinh vật có thể gây ra các triệu chứng hô hấp và bệnh tật, như bệnh ODTS (hội chứng nhiễm độc bụi hữu cơ), gây ra các triệu chứng viêm phế nang trong phổi do quá mẫn cảm với bụi hữu cơ hít phải. Mặc dù được coi là một giải pháp thay thế thân thiện với môi trường, nhưng việc sản xuất điện từ sinh khối thải ra các chất gây ô nhiễm vào không khí, chẳng hạn như carbon dioxide, nitơ oxit, các hợp chất hữu cơ dễ bay hơi…; nhược điểm chính của năng lượng sinh khối xuất phát từ những lo ngại rằng nó vẫn là một loại nhiên liệu giải phóng khí thải.

Đối với điện mặt trời, trong quá trình sản xuất và lắp đặt các tấm pin điện, sức khỏe của NLĐ có thể bị ảnh hưởng xấu bởi nhiều loại hóa chất và vật liệu. Đặc biệt nguy hiểm trong sản xuất tế bào quang điện là các hóa chất ăn da như axit hydrocuoric (HF) được sử dụng để làm sạch các tấm silicon và khí silan (SiH4) cực kỳ dễ cháy và dễ nổ. Các tế bào quang điện thế hệ mới, dựa trên camium Telluride, mối nguy hiểm chính cho NLĐ là độc tính và khả năng gây ung thư của cadmium. Trong quá trình lắp đặt, bảo trì và tháo dỡ, các mối nguy hiểm chính liên quan đến làm việc trên cao, bao gồm: vật rơi; té ngã, trượt chân do ngói tráng men trơn trượt hoặc ngói có bám tảo, rêu trên bề mặt mái nhà; độ dốc mái lớn; mái nhà dễ vỡ; rễ cây bị giòn hoặc hư hỏng. Ngoài ra, nguy cơ rối loạn cơ xương (MSD) cũng có thể xảy ra do sự gia tăng trong việc xử lý tải trọng và các rủi ro về ecgonomi. Các điều kiện thời tiết bất lợi như nhiệt độ khắc nghiệt làm tăng nguy cơ bị stress do gió hoặc nóng. Tiếp xúc với bức xạ mặt trời có thể dẫn đến bỏng nắng, rối loạn thị lực và một số loại ung thư (U da, U tế bào đáy).

Thủy điện xuất hiện cách đây gần 150 năm và trở thành niềm hy vọng của nhân loại trên nhiều phương diện, đặc biệt là cung cấp nguồn năng lượng tái tạo và tương đối sạch (ngày 30/9/1882, nhà máy thủy điện đầu tiên trên thế giới đã đi vào hoạt động trên sông Fox,Wisconsin, Mỹ). Bằng cách sử dụng nguồn nước thay vì các loại nhiên liệu hoá thạch, thuỷ điện giảm bớt ô nhiễm môi trường. Mặc dù vậy, làm việc trong nhà máy thủy điện cũng gặp một số nguy cơ rủi ro chuyên biệt, bên cạnh những nguy cơ như trong một xưởng sản xuất. Năm 2009, một vụ tai nạn đã xảy ra tại nhà máy thủy điện ở Khakassia, Nga, nơi sự cố lớn của turbine đã gây tai nạn và làm chết 75 NLĐ. Sảnh tua bin và phòng máy bị ngập nước, trần của sảnh tuabin bị sập và 9 trong số 10 tuabin bị hư hỏng hoặc bị phá hủy. Nhà máy thủy điện Taum Sauk, Missouri, Hoa Kỳ cũng chứng kiến một sự cố dẫn đến năm người bị thương và thiệt hại vĩnh viễn cho cảnh quan xung quanh, nguyên nhân của sự cố này đã được xác định là do lỗi quản lí ATVSLĐ nên đã bỏ qua các lỗi kỹ thuật. Thực tế cho thấy, làm việc trong các nhà máy thủy điện có nguy cơ tiềm ẩn cao đối với sức khỏe và tính mạng của con người cũng như môi trường. Do đó, trong các nhà máy thủy điện cần phải có hệ thống quản lý ATVSLĐ cao.

Trong bảng 1 cho thấy những nguy cơ rủi ro nghề nghiệp trong lĩnh vực năng lượng xanh.