Nếu được kéo dài niên hạn đầu máy, toa xe lửa, VNR phải cam kết đảm bảo an toàn

Ngày 4/1/2022, Chính phủ ban hành Nghị định số 01/2022/NĐ-CP sửa đổi lộ trình thực hiện niên hạn sử dụng của phương tiện giao thông đường sắt. Theo đó, phương tiện hết niên hạn sử dụng trước ngày 31/12/2018 thì được phép hoạt động đến hết ngày 31/12/2023. Phương tiện hết niên hạn sử dụng từ ngày 1/1 đến 31/12/2019 thì được phép hoạt động đến hết ngày 31/12/2024. Phương tiện hết niên hạn sử dụng từ ngày 1/1/2020 đến 31/12/2025 thì được phép hoạt động đến hết ngày 31/12/2025. Phương tiện hết niên hạn sử dụng từ ngày 1/1/2026 thì không được kéo dài thời gian hoạt động.

Theo thống kê của VNR, thực hiện quy định về niên hạn đầu máy, toa xe theo Nghị định 65/2018/NĐ-CP, đến ngày 1/1/2024, ngành Đường sắt còn lại 202 đầu máy, 856 toa xe khách và 3.927 toa xe hàng hoạt động. Đến năm 2050 chỉ còn 20 đầu máy, 158 toa xe khách và 1.292 toa xe hàng hoạt động.

Tính đến ngày 1/1/2025, số lượng đầu máy còn niên hạn là 202 chiếc. Ngay trong đầu năm 2025, VNR thiếu 38 đầu máy, các năm tiếp theo sẽ thiếu nhiều hơn. Từ năm 2024, VNR bắt đầu thiếu toa xe phục vụ vận tải và sẽ thiếu trầm trọng trong các năm tiếp theo.

Việt Nam đã tham gia Công ước khung của Liên Hợp Quốc về biến đổi khí hậu (COP26) và cam kết đến năm 2050 chuyển đổi 100% đầu máy, toa xe phát điện đường sắt sang loại sử dụng nhiên liệu sạch (không phát thải khí nhà kính).

Nghị định số 65/2018/NĐ-CP quy định niên hạn đầu máy, toa xe khách không quá 40 năm; toa xe hàng không quá 45 năm. Nhưng nếu chuyển đổi đầu máy diesel hiện nay sang loại đầu máy chạy điện để không phát thải carbon từ bây giờ thì chưa có các tuyến đường sắt mới theo định hướng điện khí hóa.

Ngoài thiếu tiền đầu tư, ngành Đường sắt còn khó khăn ở chỗ: Nếu bây giờ đầu tư đầu máy diesel thì sẽ phải dừng hoạt động vào năm 2050 do thực hiện cam kết không phát thải Carbon. Nếu đầu tư đoàn tàu chạy bằng điện thì chỉ thực hiện được khi hoàn thành các tuyến đường sắt mới theo định hướng điện khí hóa.

Đoàn tàu thống nhất Bắc - Nam đi qua vùng biển Nha Trang. Ảnh: TL

Ông Đặng Sỹ Mạnh - Tổng giám đốc VNR cho biết, doanh nghiệp đang căng thẳng vì sẽ thiếu đầu máy và toa xe trong những năm tới khi áp dụng quy định niên hạn. Bởi Nghị định hướng dẫn thực thi Luật Đường sắt chỉ cho phép kéo dài thời gian hoạt động của những đầu máy, toa xe đã hết niên hạn được hoạt động đến hết ngày 31/12/2023.

Nếu năm 2023 không xin được cơ chế tháo gỡ, VNR sẽ rất khó khăn do thiếu phương tiện khi có khoảng 60 đầu máy và hơn 500 toa xe hết niên hạn. Để đầu tư số đầu máy, toa xe thay thế trong những năm tới cần khoảng 8.000 tỉ đồng, nhưng trong thời điểm này rất khó khăn về nguồn lực và gặp vướng mắc.

Vào dịp cao điểm khai thác như Tết và hè, VNR phải dùng tới 216 đến 240 đầu máy. Về toa xe, bình quân cần có 4.748 toa xe vận dụng/ngày gồm cả toa xe khách và toa xe chở hàng.

Như vậy, toàn bộ các đầu máy và toa xe đang có hiện tại của VNR sẽ phải dừng hoạt động và thay thế mới toàn bộ vào năm 2050. Nhưng việc chuyển đổi đầu máy, toa xe phát điện chạy diesel hiện nay bằng loại không phát thải carbon để đạt được mục tiêu phát thải ròng bằng "0" đến năm 2050 như cam kết là khá khó. Bởi việc phát triển ngành Đường sắt hiện nay cũng đang gặp khó, chưa kể đầu tư chuyển đổi cả đoàn tàu sang sử dụng năng lượng thay thế như điện, hydrogen, pin...

Báo cáo Bộ Giao thông vận tải, VNR nêu, với những lý do trên, các doanh nghiệp vận tải đường sắt chỉ có thể đầu tư phương tiện mới sử dụng các đoàn tàu chạy bằng điện. Nhưng do nhiều vướng mắc về tính pháp lý, các doanh nghiệp vận tải đường sắt chưa thể xây dựng lộ trình, trình độ công nghệ sản xuất đầu máy toa xe để đầu tư phương tiện thay thế ở thời điểm hiện tại.

VNR cho rằng, theo kinh nghiệm của các nước có đường sắt phát triển, hầu hết các quốc gia trên thế giới đều không có quy định pháp luật về niên hạn đầu máy, toa xe. Thay vào đó, doanh nghiệp tự quy định đảm bảo an toàn phương tiện khi vận hành trên cơ sở khuyến nghị của nhà chế tạo và thực tế vận dụng, bảo dưỡng của doanh nghiệp.

VNR kiến nghị Bộ Giao thông vận tải có ý kiến đề xuất Chính phủ báo cáo Quốc hội xem xét sửa Luật Đường sắt năm 2017 theo hướng bỏ quy định về niên hạn sử dụng phương tiện giao thông đường sắt; giao Bộ Giao thông vận tải quy định việc kiểm tra chất lượng an toàn kỹ thuật và bảo vệ môi trường đối với phương tiện giao thông đường sắt.

Trong thời gian chờ sửa Luật đường sắt, để duy trì hoạt động sản xuất kinh doanh, VNR đề nghị Chính phủ cho phép tạm dừng việc thực hiện niên hạn đối với phương tiện giao thông đường sắt.

Người dân sử dụng dịch vụ đường sắt. Ảnh: TL

Trong công văn trả lời VNR về niên hạn phương tiện đường sắt, đề xuất sửa Luật đường sắt và các nghị định liên quan, Bộ Giao thông vận tải yêu cầu VNR nghiên cứu, bổ sung về tính hiệu quả kinh tế, tính khả thi của dự án đầu tư 114 đầu máy, tính đến năm 2026.

Đồng thời chủ động đề xuất cụ thể các biện pháp cần thiết để tăng cường kiểm soát chất lượng, an toàn kỹ thuật của các đầu máy, toa xe có tuổi thọ trên 40 năm, toa xe chở hàng trên 45 năm như: Rút ngắn chu kỳ bảo dưỡng, sửa chữa, bổ sung các công tác kiểm tra kỹ thuật khác (nếu có) nhằm đảm bảo an toàn của phương tiện trong quá trình khai thác.

Trong trường hợp được kéo dài niên hạn theo quy định của nghị định 65/2018/NĐ-CP quy định chi tiết thi hành một số điều của Luật Đường sắt, VNR phải cam kết chịu trách nhiệm toàn diện trong công tác đảm bảo an toàn đối với các đầu máy, toa xe sử dụng trên đường sắt quốc gia.

Bộ Giao thông vận tải đề nghị VNR kiến nghị Ủy ban Quản lý vốn nhà nước tại doanh nghiệp xem xét, báo cáo Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ có ý kiến chỉ đạo các bộ, ngành có liên quan xem xét, giải quyết.

Bài: HÀ VY