Những yếu tố "vô hình" nhưng hiểm họa hữu hình

Quan trắc môi trường lao động là một trong những biện pháp quan trọng để đánh giá các yếu tố nguy cơ tại nơi làm việc, bao gồm vi khí hậu, bụi, tiếng ồn, ánh sáng, hơi khí độc, độ rung, phóng xạ… Những yếu tố này nếu vượt ngưỡng cho phép có thể gây ra các bệnh nghề nghiệp, ảnh hưởng lâu dài đến sức khỏe người lao động.

Theo báo cáo năm 2024 của Bộ Y tế, các yếu tố có tỷ lệ mẫu vượt tiêu chuẩn cao nhất bao gồm:

Tiếng ồn: 124.923 mẫu, vượt chuẩn tới 10%.

Ánh sáng: 130.867 mẫu, vượt chuẩn 10,5%.

Hơi khí độc: 142.245 mẫu, vượt chuẩn 11,4% (tăng vọt so với 1,1% năm 2023).

Trong khi đó, vi khí hậu – yếu tố tưởng chừng ít nguy hiểm – vẫn có gần 683.000 mẫu được quan trắc, với 2,5% không đạt chuẩn (giảm so với 3,9% năm trước). Những con số này cho thấy mức độ phơi nhiễm của người lao động với môi trường làm việc ô nhiễm vẫn đang rất đáng báo động.

Đáng chú ý, tỷ lệ các mẫu vượt ngưỡng về bụi giảm mạnh (từ 7,5% còn 0,6%), cho thấy có sự cải thiện ở một số ngành nghề. Tuy nhiên, việc tăng đột biến nồng độ hơi khí độc đặt ra câu hỏi: Có phải các ngành sử dụng dung môi, hóa chất đang mở rộng mà chưa kiểm soát tốt an toàn?

Kết quả quan trắc môi trường lao động năm 2024. Nguồn: Bộ Y tế

Sức khỏe người lao động bị bào mòn âm thầm

Không chỉ dừng lại ở những con số, hệ quả của môi trường lao động không đạt chuẩn đã thể hiện rõ trong tình trạng sức khỏe của người lao động. Theo thống kê của Bộ Y tế, trong năm 2024: Chỉ có 73% người lao động được khám sức khỏe định kỳ đạt loại I-II (sức khỏe tốt), 11% bị xếp loại IV-V (sức khỏe yếu). Tổng lượt khám chữa bệnh tại cơ sở y tế vượt hơn 1 triệu, tăng 10% so với năm trước.

Các bệnh phổ biến nhất gồm: Viêm đường hô hấp cấp và mạn tính (30,5%); Bệnh dạ dày, tá tràng (16,5%); Bệnh thần kinh, cơ xương khớp, mắt, da... Đây đều là các loại bệnh có liên hệ chặt chẽ với điều kiện làm việc không đảm bảo: không khí ô nhiễm, làm việc trong ánh sáng yếu, tiếng ồn kéo dài, tiếp xúc hóa chất, vận động lặp đi lặp lại…

Một trong những cảnh báo lớn nhất là bệnh điếc nghề nghiệp do tiếng ồn – chiếm đến 94,7% tổng số bệnh nghề nghiệp mới được phát hiện. Trong 323 trường hợp mắc mới năm 2024, có đến 306 ca là điếc nghề nghiệp, chủ yếu tại các ngành cơ khí, sản xuất, dệt may, khai khoáng. Điều này cho thấy, tiếng ồn – dù không nhìn thấy – lại là sát thủ thầm lặng, đang âm thầm cướp đi sức khỏe và chất lượng sống của hàng ngàn người lao động mỗi năm.

Đoàn công tác Tổng LĐLĐ Việt Nam thăm nạn nhân bị bệnh bụi phổi silic tại Công ty TNHH Châu Tiến (Nghệ An). Ảnh: Mai Liễu

Trách nhiệm thuộc về ai?

Quan trắc môi trường lao động là trách nhiệm bắt buộc với các doanh nghiệp có yếu tố nguy hiểm, có hại. Tuy nhiên, trên thực tế, không ít cơ sở sản xuất vẫn xem nhẹ hoặc né tránh nghĩa vụ này.

Trong số 227 tổ chức được công bố đủ điều kiện quan trắc trên cả nước, có tới 44 đơn vị bị rút công bố hoặc tự xin dừng hoạt động do không đảm bảo tiêu chuẩn. Bộ Y tế cũng đã tiến hành hậu kiểm 20 đơn vị, trong đó có 3 đơn vị bị rút quyền công bố, 17 đơn vị bị yêu cầu khắc phục.

Tuy nhiên, chế tài xử phạt hiện nay vẫn còn yếu. Luật có quy định, nhưng thẩm quyền thanh tra chủ yếu nằm ở ngành lao động, còn ngành y tế chủ yếu hướng dẫn chuyên môn, dẫn đến tình trạng “trên nóng, dưới lạnh”.

Thực tế cho thấy, nhiều doanh nghiệp chỉ thực hiện quan trắc để đối phó kiểm tra, thậm chí sử dụng đơn vị quan trắc “chỉ định” để có kết quả “đẹp”. Trong khi đó, người lao động – vì thiếu hiểu biết, thiếu tiếng nói – thường không biết môi trường mình làm việc có an toàn hay không.

Công đoàn và sự vào cuộc từ gốc

Trong bối cảnh người lao động phải đối mặt với nhiều rủi ro từ môi trường làm việc, vai trò của tổ chức Công đoàn càng trở nên cấp thiết. Không chỉ dừng lại ở việc kiến nghị hay thăm hỏi sau tai nạn lao động, Công đoàn – nhất là Công đoàn cơ sở cần chủ động giám sát, tham gia xây dựng và thương lượng những điều kiện đảm bảo an toàn, sức khỏe cho người lao động.

Đáng chú ý, Luật Công đoàn năm 2024, có hiệu lực từ 1/7/2025, đã tạo hành lang pháp lý mới, mạnh mẽ hơn cho tổ chức Công đoàn trong lĩnh vực an toàn, vệ sinh lao động. Theo Luật mới, công đoàn các cấp có quyền: Giám sát việc ban hành và thực hiện nội quy, quy trình, kế hoạch an toàn, vệ sinh lao động tại doanh nghiệp (Điều 15); Tham gia kiểm tra, thanh tra về an toàn, vệ sinh lao động tại các cơ sở sản xuất, kinh doanh (Điều 12 & 15); Yêu cầu tạm ngừng hoạt động tại nơi có nguy cơ mất an toàn cho tính mạng, sức khỏe người lao động – một cơ chế bảo vệ mạnh mẽ chưa từng có trước đây.

Không chỉ giám sát người sử dụng lao động, công đoàn cũng có trách nhiệm giám sát chính người lao động trong việc tuân thủ nội quy an toàn – góp phần hình thành văn hóa an toàn từ gốc.

Luật Công đoàn năm 2024 cũng khẳng định vai trò của công đoàn trong thương lượng và ký kết thỏa ước lao động tập thể, trong đó có thể đề xuất những chế độ, điều kiện cao hơn luật tối thiểu:

Khám sức khỏe 2-3 lần/năm (thay vì tối thiểu 1 lần như Điều 21 Luật an toàn, vệ sinh lao động); Tổ chức nghỉ dưỡng, phục hồi sức khỏe định kỳ cho người lao động làm việc trong môi trường độc hại, nguy hiểm. Đây là cơ chế linh hoạt nhưng có giá trị thực tiễn cao, nếu được công đoàn cơ sở vận dụng tốt và gắn chặt với nhu cầu cụ thể tại đơn vị.

Quản lý và phát huy mạng lưới an toàn vệ sinh viên cũng là điểm nhấn được quy định rõ trong Luật. Đây là lực lượng gần gũi với người lao động, trực tiếp tham gia giám sát, hướng dẫn thao tác an toàn tại tổ sản xuất. Nếu được huấn luyện và hỗ trợ đúng mức, lực lượng này sẽ là “tai mắt” hữu hiệu, giúp công đoàn cơ sở chủ động phòng ngừa tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp từ sớm.

Việc tích hợp các quyền mới được luật hóa, phát huy sức mạnh của mạng lưới an toàn vệ sinh viên và thúc đẩy đối thoại – thương lượng tập thể, chính là chìa khóa để công đoàn nâng tầm vị thế trong công tác chăm lo sức khỏe người lao động.

Lãnh đạo Liên đoàn lao động tỉnh Khánh Hoà thăm hỏi, động viên và trao hỗ trợ cho gia đình đoàn viên bị tai nạn lao động. Ảnh: Phương Linh

Đừng để người lao động trả giá bằng sức khỏe

Sức khỏe không thể đánh đổi bằng lợi nhuận. Khi môi trường làm việc không đạt chuẩn, hậu quả không chỉ là bệnh tật của người lao động, mà còn là chi phí y tế, suy giảm năng suất lao động, mất ổn định trong quan hệ lao động.

Hơn 40.000 mẫu môi trường lao động không đạt chuẩn không chỉ là những con số khô khan. Đó là những tiếng ho kéo dài, những thính giác mất dần, những đêm mất ngủ vì đau nhức… của hàng vạn người lao động đang làm việc ngày đêm để mưu sinh. Cải thiện môi trường lao động không chỉ là trách nhiệm, mà còn là đạo lý. Cần một chiến lược mạnh mẽ và đồng bộ hơn từ cả ba phía: Nhà nước – Doanh nghiệp – Công đoàn, trong đó: Cơ quan nhà nước cần siết chặt quản lý, minh bạch hóa danh sách doanh nghiệp vi phạm; doanh nghiệp cần xem việc cải thiện điều kiện lao động là đầu tư cho phát triển bền vững; công đoàn phải là tiếng nói mạnh mẽ bảo vệ quyền lợi người lao động.

Video: 01 năm, người lao động được hỗ trợ khám bệnh nghề nghiệp mấy lần?

Tháng Công nhân – Tháng hành động về an toàn, vệ sinh lao động 2025: Đồng hành để bảo vệ người lao động Năm 2025, với nhiều dấu mốc lịch sử quan trọng của đất nước và cũng là năm đầu tiên thực hiện Luật Công đoàn mới, ...

An toàn sức khỏe tinh thần thời 4.0: Biến chuyển đổi số thành "đồng minh" của người lao động Chuyển đổi số và đổi mới sáng tạo không chỉ giúp nâng cao hiệu quả công việc mà còn có thể là công cụ quan ...

Sức khỏe tinh thần người lao động - Yếu tố then chốt cho chuyển đổi số bền vững Cuộc đua chuyển đổi số sẽ không thể về đích nếu thiếu đi sự khỏe mạnh về tinh thần của người lao động. Bài viết ...