TS.BS Trần Thị Hồng Thu. (Ảnh: NVCC)

Trong lĩnh vực An toàn, Vệ sinh Lao động (ATVSLĐ), khái niệm "môi trường làm việc an toàn" không chỉ dừng lại ở việc bảo vệ người lao động khỏi các yếu tố nguy hiểm, có hại hữu hình như máy móc, hóa chất hay điều kiện lao động khắc nghiệt... Kỷ nguyên số đòi hỏi chúng ta phải đối mặt và quản lý cả những "rủi ro vô hình" - những tác động tâm lý từ công nghệ.

Chuyển đổi số và đổi mới sáng tạo, bên cạnh việc nâng cao hiệu quả, cũng tiềm ẩn khả năng gây ra căng thẳng, lo âu, kiệt sức nếu không được triển khai với lăng kính ATVSLĐ toàn diện, bao gồm cả sức khỏe tinh thần.

Bài viết này, với sự tham vấn của TS.BS Trần Thị Hồng Thu, Phó Giám đốc Bệnh viện Tâm thần Ban ngày Mai Hương, sẽ khám phá cách biến công nghệ thành một công cụ hỗ trợ, thay vì gây hại cho trạng thái tâm lý của người lao động, khẳng định rằng an toàn tâm lý chính là một trụ cột không thể thiếu của ATVSLĐ trong thời đại mới.

Bài phỏng vấn cũng đưa ra những chiến lược thiết thực nhằm bảo vệ và nâng cao sức khỏe tinh thần trong môi trường làm việc số hóa, từ việc giảm thiểu căng thẳng cho đến việc tạo ra một không gian làm việc an toàn và nhân văn.

Giảm stress và tăng sự tự tin: Lợi ích của chuyển đổi số trong công việc

PV: Thưa TS.BS Trần Thị Hồng Thu, Nghị quyết 57-NQ/TW đã đề cập đến việc thúc đẩy đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số. Liệu những yếu tố này có thể giúp giảm bớt căng thẳng, lo âu hay các vấn đề sức khỏe tinh thần khác trong công việc của người lao động?

TS.BS Trần Thị Hồng Thu: Nếu chúng ta triển khai đúng cách và lấy con người làm trung tâm thì đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số không chỉ là động lực kinh tế, nếu được thiết kế nhân văn, triển khai đúng cách thì chúng hoàn toàn có thể trở thành công cụ hỗ trợ tinh thần người lao động. Tôi xin nêu vài ví dụ cụ thể:

Giảm thao tác thừa – giảm stress thụ động

Nhiều công việc thủ công, lặp đi lặp lại, là nguồn gốc gây mệt mỏi và chán nản. Khi tự động hóa thay thế các thao tác này, người lao động có thể tập trung vào những phần việc sáng tạo hơn, chủ động hơn, từ đó giảm cảm giác bị ràng buộc, giảm stress âm ỉ kéo dài.

Tăng quyền kiểm soát công việc – tăng sự tự tin

Chuyển đổi số giúp người lao động quản lý thời gian, dữ liệu, tiến độ công việc hiệu quả hơn, nhờ đó họ có cảm giác làm chủ được công việc. Tâm lý học đã chứng minh: cảm giác kiểm soát là yếu tố cốt lõi giúp giảm lo âu và nâng cao sức khỏe tinh thần.

Đổi mới sáng tạo khơi dậy cảm giác giá trị và kết nối

Khi doanh nghiệp khuyến khích nhân viên tham gia cải tiến, đề xuất sáng kiến, người lao động cảm thấy mình được ghi nhận, có tiếng nói và có vai trò trong sự phát triển chung. Điều đó tạo nên động lực nội tại – yếu tố quan trọng giúp phòng ngừa trầm cảm và suy giảm động lực nghề nghiệp.

Dữ liệu số giúp phát hiện sớm rủi ro tinh thần

Các nền tảng công nghệ có thể tích hợp theo dõi thời gian làm việc, mức độ tương tác, phản hồi cảm xúc... để nhận diện sớm nguy cơ kiệt sức, cô lập hay căng thẳng kéo dài. Nếu tổ chức biết sử dụng dữ liệu đúng cách, đây là cơ hội để chủ động chăm sóc sức khỏe tâm thần.

Tuy nhiên, điều quan trọng, công nghệ và đổi mới chỉ có lợi cho tinh thần người lao động khi được dùng để giảm tải – không tăng áp lực, để trao quyền – không kiểm soát, để kết nối – không cô lập. Nếu làm sai cách, chúng có thể gây tác dụng ngược: tăng stress, mất kết nối, mất giá trị bản thân. Vì vậy, đổi mới và công nghệ không phải là vấn đề. Vấn đề là cách ta ứng xử với chúng.

Một môi trường số nhân văn, lấy con người làm trọng tâm sẽ rất tốt cho sức khỏe tinh thần người lao động trong thời đại mới.

PV: Trong các ngành nghề có đặc thù cao như y tế, công nghệ thông tin, hay sản xuất, chuyển đổi số có thể giúp giảm thiểu bệnh nghề nghiệp như thế nào, đặc biệt là những bệnh liên quan đến tâm lý, thưa BS?

TS.BS Trần Thị Hồng Thu:

Đối với ngành y tế: Giảm kiệt sức và rối loạn cảm xúc

Bác sĩ, điều dưỡng thường xuyên đối mặt với quá tải, bệnh nhân đông, hồ sơ giấy tốn thời gian. Chuyển đổi số giúp số hóa bệnh án, đặt lịch tự động, hỗ trợ chẩn đoán qua AI. Nhờ vậy, nhân viên y tế có thể tập trung hơn vào chuyên môn và con người: giảm stress, giảm kiệt sức, giảm hội chứng "cạn kiệt lòng trắc ẩn".

Đối với ngành công nghệ thông tin: Giảm lo âu hiệu suất

Ngành này dễ mắc các rối loạn như mất ngủ, lo âu mạn tính, trầm cảm nhẹ do áp lực “phải luôn cập nhật”. Việc chuyển đổi số đúng cách giúp phân phối công việc thông minh, ứng dụng công cụ hỗ trợ mã hóa, kiểm lỗi, quản lý tiến độ hiệu quả. Khi con người không bị thay thế, mà được tăng cường bởi công nghệ, họ ít lo âu hơn, ngủ ngon hơn, tự tin hơn.

Đối với ngành sản xuất: Giảm căng thẳng và chấn thương tâm lý từ lao động tay chân

Tự động hóa dây chuyền, robot hỗ trợ nâng, lắp, kiểm tra giúp giảm công việc lặp lại, đơn điệu, dễ gây kiệt sức. Cảm biến theo dõi môi trường, nhịp tim, nhiệt độ giúp cảnh báo sớm khi công nhân có dấu hiệu mệt mỏi.

Đặc biệt, số hóa quy trình quản lý giúp xóa bỏ mệnh lệnh áp đặt, thay bằng dữ liệu minh bạch, giảm căng thẳng giữa cấp trên và người làm trực tiếp.

Chuyển đổi số sẽ giảm căng thẳng, lo âu cho người lao động. (Ảnh: Internet)

Ứng dụng công nghệ để phát hiện sớm nguy cơ tổn thương tâm lý ở người lao động

PV: Có một số nghiên cứu cho rằng công nghệ cũng có thể làm gia tăng căng thẳng và stress do khối lượng công việc và yêu cầu thời gian cao. Chuyên gia có thể phân tích tác động của yếu tố này đối với sức khỏe tinh thần của người lao động không?

TS.BS Trần Thị Hồng Thu: Công nghệ không làm giảm áp lực nếu cách quản lý không phù hợp. Có 3 tác động âm thầm lên tinh thần người lao động

Căng thẳng tích lũy vì bị theo dõi liên tục: Công cụ quản lý số theo dõi từng phút làm việc, từng lần đăng nhập, từng chỉ số KPI. Người lao động luôn thấy mình đang bị giám sát, mất cảm giác an toàn và dễ rơi vào trạng thái căng thẳng mạn tính.

Mất khả năng “ngắt kết nối”: Email, tin nhắn công việc, deadline... liên tục xuất hiện trên điện thoại.Thời gian nghỉ cũng trở thành thời gian trực chờ. Người lao động không còn khoảng trống để phục hồi tâm trí.

Áp lực "phải làm nhanh, phải làm giỏi" mọi lúc mọi nơi: Công nghệ tạo ra kỳ vọng quá cao. Một sai sót nhỏ có thể bị lan truyền ngay, ảnh hưởng đến hiệu suất hoặc đánh giá. Kết quả là lo âu tăng, tự tin giảm, tinh thần bị ăn mòn theo thời gian.

PV: Theo BS, trong quá trình thực hiện Nghị quyết 57-NQ/TW, làm thế nào để các doanh nghiệp và tổ chức có thể giảm thiểu tác động tiêu cực của chuyển đổi số đối với sức khỏe tâm lý của người lao động?

TS.BS Trần Thị Hồng Thu: Đây là một câu hỏi rất quan trọng và rất kịp thời. Chuyển đổi số là xu thế không thể đảo ngược, nhưng nếu không đi kèm chiến lược bảo vệ sức khỏe tinh thần, nó sẽ gây ra hệ lụy âm thầm mà doanh nghiệp không lường trước được.

Vì vậy, mỗi cơ quan, đơn vị hay doanh nghiệp cần phải có những giải pháp thiết thực mà có thể bắt đầu sớm từ thời điểm bây giờ.

Đánh giá sức khỏe tinh thần định kỳ như đánh giá hiệu suất

Đừng đợi đến khi nhân viên kiệt sức mới hành động. Chủ động nhận diện nguy cơ trước khi quá muộn bằng cách đưa khảo sát stress, mất ngủ, lo âu, cảm xúc tiêu cực thành công cụ đánh giá hàng quý, như KPI. Hoặc tổ chức khảo sát cảm xúc, mức độ stress, nguy cơ kiệt sức định kỳ – 3 hoặc 6 tháng/lần để điều chỉnh môi trường làm việc và hỗ trợ kịp thời.

Đào tạo kỹ năng thích nghi tâm lý cùng kỹ năng công nghệ

Đừng chỉ dạy phần mềm mới. Hãy huấn luyện cả:

• Kỹ năng quản lý căng thẳng

• Kỹ năng làm việc từ xa hiệu quả

• Cách giữ vững tinh thần khi thay đổi liên tục

Người được trang bị tâm lý tốt sẽ chuyển đổi số vững vàng hơn.

Thiết kế lại lịch làm việc và văn hóa nghỉ ngơi

• Không gửi tin nhắn ngoài giờ nếu không khẩn cấp

• Thiết lập giờ yên tĩnh trong ngày (digital detox)

• Tổ chức “Tuần lễ sức khỏe tinh thần” hằng quý

Doanh nghiệp muốn nhân viên làm việc tốt thì phải cho họ quyền nghỉ đúng nghĩa.

Tích hợp công nghệ chăm sóc tinh thần vào hệ thống vận hành

• Cung cấp ứng dụng theo dõi cảm xúc, giấc ngủ, mức độ căng thẳng

• Kết nối với chuyên gia tâm lý qua nền tảng nội bộ

• Hỗ trợ tư vấn ẩn danh cho người gặp vấn đề tâm lý

Chuyển đổi số phải bao gồm cả “kênh chăm sóc tinh thần số”, không chỉ quản lý công việc.

Huấn luyện người quản lý trở thành người giữ an toàn tâm lý cho nhóm

Cấp trung là “trạm radar” phát hiện sớm vấn đề tinh thần.

Họ cần được dạy cách:

• Nhận biết dấu hiệu stress, lo âu

• Phản hồi nhân văn

• Không tạo áp lực vô hình khi triển khai công nghệ mới

Chuyển đổi số chỉ thực sự thành công khi người lao động cảm thấy an toàn, có giá trị và có khả năng phục hồi. Chăm sóc tinh thần là nền tảng cho mọi đổi mới bền vững. Đây là nền móng để không ai bị bỏ lại phía sau.

Vai trò của Công đoàn trong việc đảm bảo sức khỏe tinh thần của người lao động trong kỷ nguyên số

PV: Công đoàn có vai trò như thế nào trong việc đảm bảo sức khỏe tinh thần cho người lao động trong tình hình công nghệ số, thưa BS?

TS.BS Trần Thị Hồng Thu: Công đoàn – lực lượng tuyến đầu bảo vệ sức khỏe tinh thần người lao động trong thời đại số. Trong thời đại công nghệ số, mọi thứ đều tự động hóa. Nhưng tâm trí con người không thể lập trình lại sau một đêm.

Người lao động phải thích nghi nhanh, học kỹ năng mới, đối mặt với thay đổi liên tục mà không ai hỏi: “Bạn có ổn không?”. Công đoàn chính là tổ chức duy nhất có thể đặt câu hỏi ấy và hành động.

Theo đó, vai trò then chốt của công đoàn trong việc bảo vệ tinh thần người lao động là cần lên tiếng khi:

• Nhịp độ làm việc vượt quá sức chịu đựng

• Nhân viên bị “số hóa” nhưng không được “hỗ trợ hóa”

• Môi trường làm việc thiếu an toàn tâm lý

Công nghệ có thể giám sát thời gian làm việc, nhưng chỉ công đoàn mới giám sát được sức khỏe và đời sống của người lao động.

Thứ hai, Công đoàn có thể đề xuất chính sách phục hồi tinh thần trong thương lượng lao động. Mặt khác, khi đàm phán về tiền lương, công đoàn cũng nên:

• Đề xuất “giờ nghỉ không bị làm phiền”

• Hỗ trợ tham vấn tâm lý miễn phí hoặc giảm phí

• Tổ chức tuần lễ sức khỏe tinh thần mỗi quý

Nghỉ ngơi và phục hồi cần được đưa vào thỏa ước lao động như một quyền chính thức.

Thứ ba, Công đoàn có thể tổ chức các hoạt động phòng ngừa stress, trầm cảm, kiệt sức như:

• Tập huấn kỹ năng quản lý cảm xúc trong thời đại số

• Mời chuyên gia tâm lý nói chuyện định kỳ

• Khuyến khích chia sẻ và kết nối giữa đồng nghiệp, không chỉ KPI

Công đoàn phải trở thành trung tâm phục hồi niềm tin và sức khỏe cảm xúc của người lao động.

Thứ tư, Công đoàn có thể góp tiếng nói chính sách cấp cao. Theo đó, Công đoàn có thể kiến nghị với Nhà nước:

• Đưa sức khỏe tâm thần vào bảo hiểm xã hội

• Có Luật An toàn tâm lý nơi làm việc

• Bắt buộc tổ chức có dịch vụ hỗ trợ tinh thần trong môi trường chuyển đổi số

Trong kỷ nguyên số, công đoàn không thể chỉ lo “cơm áo gạo tiền”. Công đoàn cần bảo vệ sự ổn định cảm xúc, sự gắn bó tinh thần và phẩm giá của người lao động.

Mời xem video được nhiều quan tâm:

Chuyển đổi số – Chìa khóa đảm bảo an toàn lao động trong kỷ nguyên giàu mạnh, hùng cường Trong dòng chảy của cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư, công nghệ số đang len lỏi vào từng lĩnh vực của đời sống ...

An toàn – Nền móng bền vững cho chuyển đổi số quốc gia Trong kỷ nguyên của trí tuệ nhân tạo, dữ liệu lớn và tự động hóa, phát triển khoa học - công nghệ và chuyển đổi ...

Ứng dụng công nghệ số: Đòn bẩy nâng cao sức khỏe nghề nghiệp Chuyển đổi số không chỉ là một cuộc cách mạng công nghệ. Với tầm nhìn đúng đắn, nó còn có thể trở thành “lá chắn” ...