Chủ động sàng lọc sớm đái tháo đường thai kỳ giúp đảm bảo một thai kỳ khỏe mạnh và an toàn cho cả mẹ và con. Ảnh: CDC

Những con số báo động và hiểm họa kép cho mẹ và con

Theo thống kê mới nhất từ Liên đoàn Đái tháo đường Thế giới (IDF), trên phạm vi toàn cầu, cứ 5 trẻ sơ sinh chào đời thì có 1 trẻ bị ảnh hưởng bởi tình trạng tăng đường huyết trong thai kỳ của người mẹ. Con số này cho thấy, đái tháo đường thai kỳ đã trở thành một thách thức y tế công cộng đáng báo động và trên toàn cầu.

Trước thực trạng này, trong khuôn khổ Hội thảo “Phổ biến và triển khai Hướng dẫn quốc gia về sàng lọc và quản lý đái tháo đường thai kỳ” do Cục Bà mẹ và Trẻ em (Bộ Y tế) tổ chức, các chuyên gia đã nhấn mạnh sự cấp thiết của việc triển khai đồng bộ các giải pháp mới nhằm phá vỡ vòng lặp nguy cơ sức khỏe di truyền sang các thế hệ tương lai.

Theo số liệu được công bố tại hội thảo, tỷ lệ phụ nữ mang thai mắc bệnh đã tăng vọt trong hai thập kỷ qua. Nếu như giai đoạn 2001-2004, con số này chỉ ở mức 3-4% thì đến năm 2017 đã leo lên 20%.

Đặc biệt, theo một phân tích tổng hợp gần đây được PGS.TS.BS. Nguyễn Trọng Hưng, Giám đốc Trung tâm tư vấn, phục hồi dinh dưỡng và kiểm soát béo phì (Viện Dinh dưỡng) trích dẫn, tỷ lệ đái tháo đường thai kỳ tại Việt Nam là 22,3%, một trong những mức cao nhất khu vực.

Số liệu khảo sát tại Bệnh viện Hùng Vương Thành phố Hồ Chí Minh cũng cho thấy một thực tế đáng lo ngại khi tỷ lệ này luôn duy trì ở mức cao, dao động từ 18% đến trên 26% trong giai đoạn 2014-2024.

Nguyên nhân của tình trạng này liên quan đến nhiều yếu tố nguy cơ như: phụ nữ mang thai trên 35 tuổi, thừa cân, béo phì, có tiền sử gia đình bị đái tháo đường, hoặc tiền sử sinh con to. Điều đáng nói là đái tháo đường thai kỳ thường diễn ra thầm lặng, không có triệu chứng rõ rệt, khiến việc sàng lọc trở nên vô cùng quan trọng.

Theo Hướng dẫn của Bộ Y tế, một thai phụ được chẩn đoán mắc đái tháo đường thai kỳ khi thực hiện nghiệm pháp dung nạp 75g glucose và có ít nhất một trong các chỉ số đường huyết tĩnh mạch bằng hoặc vượt ngưỡng là 92 mg/dL (5,1 mmol/L) lúc đói, 180 mg/dL (10,0 mmol/L) sau 1 giờ, hoặc 153 mg/dL (8,5 mmol/L) sau 2 giờ.

Hậu quả của căn bệnh này không chỉ dừng lại ở những nguy cơ ngắn hạn như tăng huyết áp, tiền sản giật ở mẹ hay tình trạng thai to, suy hô hấp ở con. Quỹ Đái tháo đường Thế giới (WDF) cảnh báo, khoảng 50% phụ nữ từng mắc đái tháo đường thai kỳ sẽ phát triển thành đái tháo đường týp 2 trong vòng 5-10 năm sau sinh. Đáng báo động hơn, đái tháo đường thai kỳ còn tạo ra một “phản ứng dây chuyền” liên thế hệ. Những đứa trẻ sinh ra từ các bà mẹ này phải đối mặt với nguy cơ mắc đái tháo đường týp 2 và béo phì cao gấp 8 lần khi bước vào tuổi thiếu niên và trưởng thành.

Cẩm nang hành động quốc gia ra đời

Trước thực trạng cấp bách đó, ngày 29/5/2024, Bộ trưởng Bộ Y tế đã ký ban hành Quyết định số 1470/QĐ-BYT phê duyệt “Hướng dẫn quốc gia về sàng lọc và quản lý đái tháo đường thai kỳ”.

Đây là một tài liệu chuyên môn quan trọng, góp phần chuẩn hóa quy trình từ phát hiện sớm, điều trị đến chăm sóc phụ nữ mang thai. Đặc biệt, tài liệu này được xây dựa trên các khuyến cáo cập nhật từ những tổ chức y tế uy tín trên thế giới như Hiệp hội Đái tháo đường Hoa Kỳ (ADA) và Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), đảm bảo tính khoa học và phù hợp với thực tiễn quốc tế.

Nội dung cốt lõi của Hướng dẫn này tập trung vào việc sàng lọc toàn diện và quản lý đa tầng. Theo đó, việc sàng lọc được khuyến nghị thực hiện đại trà cho tất cả thai phụ ở tuần thứ 24-28 của thai kỳ thông qua nghiệm pháp dung nạp glucose đã được chuẩn hóa, giúp việc chẩn đoán chính xác và thống nhất trên toàn quốc. Về quản lý, tài liệu phân định rõ vai trò của từng tuyến y tế, từ cấp ban đầu đến chuyên sâu, đảm bảo thai phụ được theo dõi và can thiệp phù hợp, bao gồm cả việc quản lý sau sinh để ngăn ngừa nguy cơ tiến triển thành đái tháo đường týp 2.

Bác sĩ CKII. Nguyễn Văn Chi, Phó Cục trưởng Cục Bà mẹ và Trẻ em (Bộ Y tế) phát biểu tại hội thảo.

Phát biểu về tầm quan trọng của Hướng dẫn này, Bác sĩ CKII. Nguyễn Văn Chi, Phó Cục trưởng Cục Bà mẹ và Trẻ em, nhấn mạnh: “Việc triển khai Hướng dẫn quốc gia về sàng lọc và quản lý đái tháo đường thai kỳ là một bước tiến quan trọng nhằm giảm thiểu biến chứng trong thai kỳ, nâng cao sức khỏe bà mẹ và trẻ em, đồng thời góp phần đạt các mục tiêu quốc gia về dân số và sức khỏe sinh sản”.

Điều chỉnh dinh dưỡng và vận động: Chìa khóa kiểm soát 80% ca đái tháo đường thai kỳ

Điều đáng mừng là, theo PGS.TS.BS. Huỳnh Nguyễn Khánh Trang, Chủ nhiệm Bộ môn Sản Phụ khoa, Đại học Y khoa Phạm Ngọc Thạch và Trưởng khối Sản, Bệnh viện Hùng Vương, có đến 80% các trường hợp đái tháo đường thai kỳ có thể được kiểm soát hiệu quả chỉ bằng liệu pháp dinh dưỡng và vận động. Các nghiên cứu thực tiễn tại Bệnh viện Hùng Vương và Bệnh viện Thủ Đức cũng cho thấy tỷ lệ ổn định đường huyết sau vài tuần điều chỉnh chế độ ăn uống và vận động đạt tới 80-90%.

Hướng dẫn của Bộ Y tế đã đưa ra những khuyến nghị rất cụ thể. Về dinh dưỡng, nguyên tắc cốt lõi là xây dựng một chế độ ăn uống lành mạnh, chia nhỏ các bữa ăn (3 bữa chính và 2-3 bữa phụ) để ổn định đường huyết. Thai phụ cần giảm lượng glucid (chất đường bột) xuống còn khoảng 35-40% tổng năng lượng khẩu phần, ưu tiên ngũ cốc nguyên hạt, gạo lức và ăn ít nhất 400g rau củ quả mỗi ngày.

Dinh dưỡng hợp lý không chỉ giúp kiểm soát đường huyết cho mẹ mà còn là nền tảng sức khỏe vững chắc cho sự phát triển của thai nhi. Ảnh minh họa

Có thể thấy, đái tháo đường thai kỳ không còn là một nguy cơ xa vời mà là một thực tế y tế cần được mọi thai phụ và gia đình quan tâm đúng mức. Việc phát hiện sớm và tuân thủ chặt chẽ các phác đồ điều trị, bắt đầu từ thay đổi lối sống, là chìa khóa để có một thai kỳ khỏe mạnh. Hướng dẫn quốc gia vừa được Bộ Y tế ban hành chính là nguồn thông tin chính thống và đáng tin cậy để các bà mẹ tham khảo, chủ động bảo vệ sức khỏe cho chính mình và con yêu.