9.000 liều vaccine - Lời kêu gọi hành động cấp bách

Ngày 22/10/2025 tại Hà Nội, WHO đã chính thức trao tặng 9.000 liều vaccine phòng dại cho người nhằm cứu sống những người bị chó dại cắn tại hai tỉnh có nguy cơ cao ở Việt Nam là Phú Thọ và Tuyên Quang. Lô vaccine sau phơi nhiễm (PEP) này có giá trị 100.000 USD (tương đương khoảng 2,6 tỷ đồng Việt Nam), được tài trợ bởi Gavi, Liên minh Vaccine.

Một y tá đang chuẩn bị vaccine phòng dại để tiêm cho người bị chó cắn. Ảnh: Tuyên Quang CDC/Hà Ngọc Hà

Mục tiêu chính của khoản hỗ trợ là bảo vệ những nhóm cư dân dễ bị tổn thương nhất, đặc biệt là đồng bào thiểu số và trẻ em - những người phải chịu ảnh hưởng nặng nề nhất bởi bệnh dại. Sự hỗ trợ kịp thời này là vô cùng quan trọng, bởi một khi các triệu chứng của bệnh dại đã xuất hiện, tỉ lệ tử vong là 100%. Tuy nhiên, căn bệnh hoàn toàn có thể được phòng ngừa nếu người bị cắn được điều trị dự phòng kịp thời bằng vaccine.

WHO đã phối hợp chặt chẽ với Viện Vệ sinh Dịch tễ Trung ương (NIHE), Ủy ban Nhân dân các tỉnh và Bộ Y tế để chuyển giao số vaccine này đến Trung tâm Kiểm soát Bệnh tật (CDC) của hai tỉnh Phú Thọ và Tuyên Quang.

Phát biểu về sự kiện, Tiến sĩ Angela Pratt, Trưởng đại diện của WHO tại Việt Nam, chia sẻ: “Sự hỗ trợ này không chỉ đơn thuần là việc cung cấp vaccine, mà còn là một lời kêu gọi hành động. Không một ai đáng bị thiệt mạng vì bệnh dại chỉ vì họ không thể chi trả cho vaccine. Chúng tôi kêu gọi các cơ quan có thẩm quyền đảm bảo vaccine dự phòng sau phơi nhiễm được phổ biến rộng rãi và dễ dàng tiếp cận cho tất cả mọi người, đặc biệt là những người nghèo và các nhóm dân số dễ bị tổn thương”.

Một y tá đang sắp xếp vaccine phòng bệnh dại cho người do WHO hỗ trợ. Ảnh: Tuyên Quang CDC/Hà Ngọc Hà

Đây là một phần trong nỗ lực sâu rộng nhằm giảm thiểu số ca tử vong do bệnh dại, một căn bệnh đang có chiều hướng gia tăng tại Việt Nam trong những năm gần đây. Thống kê đáng báo động cho thấy chỉ tính riêng trong năm 2024, cả nước đã ghi nhận 89 trường hợp tử vong vì bệnh dại, và gần một nửa trong số đó là trẻ em.

Tiến sĩ Pratt nhấn mạnh giải pháp gốc rễ: “Để chấm dứt tử vong do bệnh dại thì việc tiêm phòng dại cho chó - là cách hiệu quả nhất, tiết kiệm chi phí nhất để ngăn chặn nguồn lây - cần được triển khai rộng rãi, với chi phí mà người dân có khả năng chi trả, và thực thi trên toàn quốc. Chúng tôi kêu gọi sự chung tay phối hợp liên ngành giữa các lĩnh vực y tế, thú y và môi trường, nhằm tiến tới loại trừ bệnh dại theo cách tiếp cận Một Sức Khỏe (One Health)”.

Hiện nay, vaccine phòng bệnh dại cho người chưa được bảo hiểm y tế chi trả, với chi phí cho một liệu trình đầy đủ 5 mũi tiêm vào khoảng 1,5 triệu đồng. Đây là một rào cản lớn đối với nhiều gia đình, đặc biệt là ở các vùng khó khăn. WHO cam kết sẽ tiếp tục hỗ trợ Chương trình quốc gia phòng, chống bệnh dại giai đoạn 2022-2030 của Việt Nam, hướng tới mục tiêu toàn cầu “Không còn tử vong do bệnh dại lây truyền từ chó vào năm 2030”.

Hiểu đúng về “án tử” bệnh dại và cách phòng tránh hiệu quả

Sự hỗ trợ khẩn cấp của WHO càng trở nên ý nghĩa khi hiểu rõ về bản chất nguy hiểm của bệnh dại. Đây là một bệnh nhiễm virus cấp tính tấn công hệ thần kinh trung ương, lây truyền từ động vật sang người, chủ yếu qua nước bọt của con vật bị nhiễm bệnh.

Tại Việt Nam, thống kê của Cục Y tế dự phòng (Bộ Y tế) cho thấy có đến 96-97% các trường hợp tử vong do dại có nguồn lây từ chó. Tuy nhiên, không chỉ chó, mà mèo và các động vật có vú khác cũng có thể là nguồn truyền bệnh. Virus không chỉ lây qua vết cắn sâu mà còn có thể xâm nhập cơ thể qua các vết cào, xước, hoặc thậm chí khi động vật liếm vào vùng da bị tổn thương hay niêm mạc (mắt, miệng) của người.

Sau khi xâm nhập vào cơ thể, virus bắt đầu nhân lên tại vùng cơ ở vết thương, sau đó di chuyển dọc theo các dây thần kinh ngoại biên để tiến đến tủy sống và não bộ. Giai đoạn này được gọi là thời kỳ ủ bệnh, có thể kéo dài rất khác nhau, trung bình từ 2-8 tuần nhưng đôi khi ngắn chỉ 10 ngày hoặc có thể kéo dài trên 1 năm, thậm chí y văn đã từng ghi nhận trường hợp ủ bệnh đến 19 năm.

Tại Việt Nam, chó là nguồn lây bệnh dại chủ yếu sang người. Ảnh minh họa

Thời gian ủ bệnh phụ thuộc vào các yếu tố như mức độ nặng nhẹ của vết thương và khoảng cách từ vết thương đến hệ thần kinh trung ương. Các vết cắn ở vùng đầu, mặt, cổ thường có thời gian ủ bệnh ngắn nhất và nguy hiểm nhất.

Một khi virus đã tấn công đến não bộ bệnh nhân và các triệu chứng đầu tiên xuất hiện, tỉ lệ tử vong gần như 100% và hiện không có phương pháp điều trị hiệu quả.

Bệnh thường biểu hiện dưới 2 thể chính. Thể cuồng hay thể điên cuồng là phổ biến nhất, với các triệu chứng kích động, mất ngủ và các dấu hiệu kinh điển như sợ nước, sợ gió, sợ ánh sáng. Thể còn lại là thể liệt, bệnh nhân ít có biểu hiện hung dữ mà tiến triển đến liệt dần các cơ và tử vong. Điều đặc biệt nguy hiểm là một con chó có thể đã mang virus dại và có khả năng lây bệnh qua nước bọt từ 3 đến 7 ngày trước cả khi nó có biểu hiện triệu chứng dại.

Chính vì những đặc tính này, việc xử lý đúng cách ngay sau khi phơi nhiễm là cơ hội sống còn duy nhất. Hành động đầu tiên, quan trọng nhất mà người bị cắn có thể tự thực hiện là rửa kỹ vết thương dưới vòi nước chảy cùng xà phòng liên tục trong ít nhất 15 phút. Việc này giúp rửa trôi và giảm thiểu đáng kể lượng virus tại vết cắn. Sau đó, cần sát trùng vết thương bằng cồn 70 độ hoặc dung dịch i-ốt.

Sau khi sơ cứu, người dân phải đến ngay trung tâm y tế gần nhất để được tư vấn và tiêm phòng vaccine dại kịp thời. Tuyệt đối không được chủ quan, trì hoãn hay tự điều trị bằng các biện pháp dân gian, bởi một khi đã qua “thời gian vàng”, mọi can thiệp đều sẽ trở nên vô nghĩa.

Trước bối cảnh bệnh dại diễn biến phức tạp và sự hỗ trợ kịp thời từ các tổ chức quốc tế như WHO, cần nâng cao nhận thức rằng bệnh dại nguy hiểm nhưng hoàn toàn có thể phòng tránh được. Việc tiêm phòng đầy đủ cho chó, mèo và việc đến ngay cơ sở y tế để tiêm vaccine dự phòng sau khi bị cắn không chỉ là lựa chọn, mà là biện pháp bắt buộc. Mỗi hành động đúng và kịp thời của người dân chính là lá chắn vững chắc nhất, góp phần hiện thực hóa mục tiêu “Không còn tử vong do bệnh dại” tại Việt Nam.

Xem thêm video được nhiều người quan tâm:

WHO cảnh báo về một số mẫu siro ho của Ấn Độ sau khi có 66 trẻ em tử vong ở Gambia Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) vừa phát đi cảnh báo về 4 loại siro trị ho sản xuất tại Ấn Độ có thể ...

WHO cảnh báo 2 loại siro ho của Ấn Độ gây chết người chưa được cấp phép tại Việt Nam Theo Cục Quản lý Dược, hai loại siro ho do Marion Biotech của Ấn Độ sản xuất khiến nhiều trẻ ở Uzbekistan tử vong chưa ...

Đại diện WHO cho rằng chưa thể coi Covid-19 như cúm mùa Bà Angela Pratt - Trưởng đại diện WHO tại Việt Nam cho biết, có những điểm tương đồng giữa cúm mùa và Covid-19. Tuy nhiên, ...