Yếu tố quan trọng nhất trong an toàn, vệ sinh lao động vẫn là ý thức của người lao động. Ảnh minh họa: Hương Mai

Thế giới đang đối mặt với những thách thức chưa từng có: suy thoái môi trường, cạn kiệt tài nguyên, biến đổi khí hậu, nước biển dâng và các đại dịch ngày càng nguy hiểm. Trong bối cảnh đó, chuyển đổi số (Digital Transformation) nổi lên như một xu thế không thể đảo ngược, là chìa khóa để nâng cao hiệu suất, năng suất lao động, đổi mới và thích ứng.

GS.TS Lê Vân Trình – Chủ tịch Hội Khoa học Kỹ thuật an toàn, vệ sinh lao động Việt Nam nhấn mạnh, chuyển đổi số không đơn thuần là ứng dụng công nghệ (AI, Big Data, IoT, Cloud, Blockchain...) vào mọi mặt đời sống, kinh tế - xã hội. Nó đòi hỏi sự thay đổi căn bản về tư duy, quy trình, mô hình kinh doanh và văn hóa tổ chức. Mục tiêu cuối cùng là nâng cao hiệu quả công việc, cải thiện trải nghiệm người dùng và tăng cường năng lực cạnh tranh. Từ việc lưu trữ hồ sơ giấy sang hệ thống số, mua hàng trực tuyến thay vì tại cửa hàng, giao tiếp nội bộ qua phần mềm thay vì giấy tờ, thanh toán không tiền mặt, đến việc thay thế lao động chân tay bằng máy móc – đó là những minh chứng rõ nét cho sự chuyển dịch này.

Sự chuyển đổi này đã khai sinh ra các mô hình kinh tế mới: nền kinh tế số (mua sắm online, giao dịch kỹ thuật số), kinh tế nền tảng (Grab, Shopee, Airbnb), kinh tế chia sẻ (Uber, WeWork), kinh tế sáng tạo (YouTube, TikTok) và kinh tế dữ liệu (Google, Meta). Tất cả đều dựa trên nền tảng công nghệ số, dữ liệu và kết nối mạng, thay đổi cách chúng ta sống, làm việc và tương tác.

GS.TS Lê Vân Trình – Chủ tịch Hội Khoa học Kỹ thuật an toàn, vệ sinh lao động Việt Nam. Ảnh: Thảo Vân

Chuyển đổi số: Cơ hội nâng cao an toàn lao động

Theo GS.TS Lê Vân Trình “chuyển đổi số là con đường tất yếu để phát triển, nhưng phải đặt mục tiêu con người làm trung tâm, trong đó an toàn lao động là giá trị cốt lõi không thể xem nhẹ.”

Chuyển đổi số mang lại nhiều lợi ích rõ rệt cho công tác an toàn, vệ sinh lao động. Nhờ công nghệ mới, người lao động có thể được loại trừ khỏi các khu vực làm việc nguy hiểm nhờ robot và tự động hóa. Những công đoạn nặng nhọc như cắt gỗ, vận chuyển nguyên liệu nặng giờ đây có thể được đảm nhiệm bởi máy móc thông minh. Điều này không chỉ giảm nguy cơ tai nạn mà còn cải thiện điều kiện lao động đáng kể.

GS.TS Lê Vân Trình cho biết: “Cảm biến IoT (Internet of Things) cho phép giám sát nhiệt độ, độ ẩm, độ ồn, mức độ ô nhiễm không khí trong nhà xưởng theo thời gian thực, giúp phát hiện sớm các rủi ro về sức khỏe. Camera tích hợp trí tuệ nhân tạo (AI) còn có thể phát hiện tư thế làm việc sai của người lao động hoặc những vi phạm quy trình an toàn một cách tức thời.”

Ngoài ra, kính thông minh và công nghệ thực tế ảo (VR) đang được ứng dụng hiệu quả trong đào tạo an toàn, vệ sinh lao động, giúp người học trải nghiệm các tình huống nguy hiểm một cách chân thực mà không bị tổn hại. Các thiết bị đeo giám sát nhịp tim, mức độ căng thẳng cũng hỗ trợ doanh nghiệp điều chỉnh cường độ công việc hợp lý, phòng tránh kiệt sức và tai nạn nghề nghiệp.

Không dừng lại ở đó, chuyển đổi số còn mở ra cơ hội làm việc từ xa, linh hoạt hơn cho người lao động – điều này không chỉ giúp giảm chi phí cho doanh nghiệp mà còn giúp người lao động tránh được nhiều nguy cơ tại nơi làm việc tập trung.

Tác động của rủi ro sức khỏe tâm lý của người lao động khi làm việc với công nghệ số. Đồ họa: AI

Những rủi ro mới trong môi trường làm việc số

Tuy nhiên, song hành với cơ hội là những thách thức không thể bỏ qua. Theo Giáo sư Trình, công nghiệp 4.0 và tự động hóa đang làm phát sinh nhiều nguy cơ mới mà các quy định truyền thống chưa đủ để kiểm soát. Các nguy cơ này có thể đến từ lỗi hệ thống, lỗi phần mềm, lập trình sai, hoặc tương tác không an toàn giữa người và máy.

Một ví dụ điển hình là việc vận hành robot. Nếu robot hoạt động sai lệch, hoặc nếu người lao động không được hướng dẫn đúng cách, nguy cơ chấn thương, điện giật, cháy nổ là rất cao. Ngoài ra, không gian làm việc tại nhà – vốn không được thiết kế với tiêu chuẩn an toàn, vệ sinh lao động – cũng tiềm ẩn nguy cơ té ngã, rò điện, cháy nổ do thiết bị điện tử quá tải.

Đáng chú ý, trong môi trường làm việc số, mối liên kết tập thể lỏng lẻo khiến người lao động dễ rơi vào trạng thái cô lập, căng thẳng tinh thần. Làm việc từ xa kéo dài có thể gây trầm cảm, giảm động lực, thậm chí rối loạn tâm lý. Trong khi đó, một bộ phận người lao động truyền thống không kịp thích ứng với công nghệ sẽ bị đẩy vào các công việc phi chính thức, thiếu bảo vệ, dễ bị tổn thương về an toàn, vệ sinh lao động.

Công nghệ và ý thức là nền tảng an toàn

Anh Lê Thanh Duy – Phó trưởng phòng Kinh tế Kế hoạch Công ty Cơ khí Điện Thủy lợi, hiện là cán bộ an toàn với hơn 2 năm kinh nghiệm – khẳng định: “Yếu tố quan trọng nhất trong an toàn, vệ sinh lao động vẫn là ý thức của người lao động”. Theo anh, dù công nghệ có hiện đại đến đâu, nếu công nhân chủ quan, không hiểu rõ rủi ro và không tuân thủ nội quy thì tai nạn vẫn có thể xảy ra.

Một tình huống thực tế được anh Duy chia sẻ: “Trong lúc kiểm tra tại bãi sản xuất, tôi thấy một công nhân đang hàn gần dây dẫn khí và dây điện bằng nhựa. Nếu không kịp thời nhắc nhở, nguy cơ cháy nổ là rất lớn”. Anh nhấn mạnh vai trò của việc tuyên truyền thường xuyên và trực tiếp, nhất là ngay trước khi người lao động bắt tay vào công việc.

Đáng chú ý, anh Duy đã chủ động ứng dụng công nghệ để hỗ trợ công việc của mình. “Tôi lập một nhóm Zalo để chia sẻ các thông tin, cảnh báo nguy cơ và kinh nghiệm an toàn tới toàn thể anh em công nhân. Ngoài ra, tôi còn dùng ChatGPT để tra cứu và cập nhật các quy trình an toàn mới, rồi tổng hợp gửi lại cho mọi người.”

Cần cách tiếp cận mới trong quản lý rủi ro

Giáo sư Trình cảnh báo: “Công nghệ số nên giúp giảm thiểu rủi ro, chứ không tạo ra rủi ro mới.” Theo ông, cần sớm xây dựng các hướng dẫn, quy trình và tiêu chuẩn an toàn, vệ sinh lao động phù hợp với điều kiện làm việc mới trong nền kinh tế số – đặc biệt là trong kinh tế nền tảng, kinh tế chia sẻ.

Các biện pháp như giám sát rủi ro ngay từ khâu thiết kế quy trình sản xuất, tích hợp dữ liệu từ cảm biến vào hệ thống cảnh báo sớm, thường xuyên huấn luyện kỹ năng số và an toàn, vệ sinh lao động cho người lao động là những giải pháp căn cơ. Đồng thời, cần tuyên truyền sâu rộng về an toàn, vệ sinh lao động trong các nền tảng mới, từ trường học đến lớp tập huấn và truyền thông đại chúng.

Một đề xuất quan trọng từ các chuyên gia là xây dựng cơ sở dữ liệu quốc gia về tai nạn lao động trong môi trường chuyển đổi số, nhằm phục vụ công tác giám sát, cảnh báo và hoàn thiện chính sách.

Như lời Tim Cook, CEO Apple từng nói: “Trong nền kinh tế số, đảm bảo an toàn cho người lao động không chỉ là nghĩa vụ pháp lý mà còn là trách nhiệm đạo đức.” Công nghệ dù hiện đại đến đâu, nếu không đặt con người làm trung tâm, thì sẽ chỉ là những cỗ máy lạnh lẽo.

Trong kỷ nguyên số, an toàn, vệ sinh lao động không thể chỉ là những khẩu hiệu hay quy định trên giấy, mà phải là một hệ sinh thái quản trị thông minh, kết hợp giữa công nghệ tiên tiến và ý thức chủ động của mỗi người lao động. Đó là cách duy nhất để đảm bảo rằng sự phát triển không đánh đổi bằng sự an toàn và hạnh phúc của con người.

Voice: Chia sẻ của anh Lê Thanh Duy – Phó trưởng phòng Kinh tế Kế hoạch Công ty Cơ khí Điện Thủy lợi.

Ngành y tế chuyển mình trong kỷ nguyên số Tại Hội nghị triển khai Nghị quyết 57-NQ/TW của Bộ Chính trị về phát triển khoa học công nghệ và chuyển đổi số quốc gia ...

Hải Dương quyết liệt đảm bảo an toàn, vệ sinh lao động Tại tỉnh Hải Dương – một địa phương công nghiệp phát triển nhanh, công tác an toàn, vệ sinh lao động đang được các cấp ...

Coi người lao động là "tài sản quý giá": Tăng cường nhận diện rủi ro an toàn lao động Hưởng ứng Tháng hành động về an toàn, vệ sinh lao động 2025, các cấp, các ngành đồng loạt triển khai các giải pháp nhằm ...