Lễ mít tinh kỷ niệm Ngày dân số Thế giới 11/7/2025 với chủ đề: "Quyền tự quyết về sinh sản trong một thế giới đang thay đổi".

Thành tựu dân số và những thách thức của Việt Nam trong bối cảnh mới

Ngày 11/7/2025, Bộ Y tế đã phối hợp cùng Quỹ Dân số Liên Hợp Quốc (UNFPA) tại Việt Nam tổ chức sự kiện hưởng ứng Ngày Dân số thế giới. Tâm điểm của sự kiện là lễ công bố Báo cáo Tình trạng Dân số Thế giới năm 2025, một tài liệu quan trọng không chỉ đưa ra những số liệu mới nhất mà còn đặt ra những câu hỏi cấp bách về tương lai và định hướng chính sách dân số của đất nước.

Trong hơn ba thập kỷ kể từ Hội nghị Quốc tế về Dân số và Phát triển (ICPD - 1994), Việt Nam đã đạt được những thành tựu dân số ấn tượng. Chúng ta đã thành công duy trì mức sinh thay thế trong giai đoạn 2006-2021, đưa quy mô dân số vượt 101 triệu người và bước vào thời kỳ “dân số vàng” quý giá. Chất lượng dân số, chỉ số phát triển con người (HDI) và tuổi thọ trung bình (đạt 74,7 tuổi năm 2024) không ngừng được nâng cao.

Bộ trưởng Bộ Y tế Đào Hồng Lan cùng các đại biểu nhấn nút khởi động và lan tỏa các thông điệp hưởng ứng Ngày Dân số thế giới.

Tuy nhiên, chính những thành tựu đó lại đặt chúng ta trước một bối cảnh mới đầy thách thức. Theo Báo cáo Tình trạng Dân số Thế giới, những con số đáng báo động đã được đưa ra: mức sinh đã giảm xuống chỉ còn 1,91 con/phụ nữ (năm 2024), thấp hơn đáng kể mức sinh thay thế. Song song đó là tốc độ già hóa dân số nhanh và tình trạng mất cân bằng giới tính khi sinh vẫn ở mức cao (111,4 bé trai/100 bé gái). Bài toán dân số của Việt Nam đã chuyển từ “giảm sinh” sang “duy trì mức sinh hợp lý và ứng phó với già hóa”.

Tại sao nhiều người trẻ không dám sinh con?

Trong khi các nhà hoạch định chính sách lo ngại về những con số, thì người lao động trẻ lại đối mặt với những áp lực rất thực tế. Các cuộc tranh luận công khai thường xoay quanh câu hỏi: “Làm sao để khuyến khích phụ nữ sinh thêm con?”. Nhưng theo ông Matt Jackson, Trưởng Đại diện UNFPA tại Việt Nam, đây là một cách tiếp cận chưa trúng đích. Ông đặt ra một câu hỏi khác, sâu sắc hơn: “Điều cần hỏi nên là: “Những rào cản nào đang ngăn cản các cá nhân và cặp đôi có được số con mong muốn, và làm sao tháo gỡ những rào cản đó?”.

Đây cũng là nỗi lòng của rất nhiều người lao động. Câu chuyện về một cặp vợ chồng với tổng thu nhập chưa đến 10 triệu đồng/tháng được chính ông Matt Jackson chia sẻ từ một buổi đối thoại với thanh niên do UNFPA tổ chức gần đây. Trong buổi đối thoại đó, một bạn trẻ cho biết thu nhập của hiện ở mức 4-5 triệu đồng/tháng, lương của chồng cũng chỉ nhỉnh hơn đôi chút. Hai vợ chồng đang thuê một phòng trọ nhỏ, 3 triệu đồng một tháng. Bạn trẻ đã thẳng thắn hỏi ngược lại các chuyên gia: “Nếu sinh con, tụi em sẽ nuôi cháu lớn lên bằng cách nào?”.

Đây không phải là một câu chuyện cá biệt. Những lo lắng này được phản ánh rõ nét trong các số liệu toàn cầu từ chính Báo cáo của UNFPA: hơn một nửa số người được khảo sát cho rằng các yếu tố kinh tế là rào cản chính đối với việc làm cha mẹ; và cứ 5 người thì có 1 người cho biết họ sẽ không thể có được số con như mong muốn.

Tìm lời giải cho bài toán dân số tại Việt Nam

Nhận diện được thách thức, Chính phủ Việt Nam đang có những bước đi chủ động. Bộ trưởng Bộ Y tế Đào Hồng Lan khẳng định quan điểm nhất quán là tôn trọng quyền tự quyết về sinh sản của người dân, và tinh thần này đang được thể chế hóa trong dự thảo Luật Dân số, dự kiến trình Quốc hội vào tháng 10/2025.

Bộ trưởng Bộ Y tế Đào Hồng Lan phát biểu tại Lễ mít tinh hưởng ứng Ngày Dân số thế giới (11/7) năm 2025.

Bộ Y tế đang đề xuất một hệ thống chính sách hỗ trợ cụ thể, trực tiếp tháo gỡ các rào cản mà người lao động đang đối mặt. Các đề xuất này tập trung vào việc hỗ trợ bằng tiền mặt hoặc hiện vật khi sinh con, ưu đãi về chế độ nghỉ thai sản, và đặc biệt là ưu tiên tiếp cận chính sách hỗ trợ về nhà ở xã hội.

Trong khi đó, ông Matt Jackson đưa ra một góc nhìn chiến lược. Ông cho rằng các chính sách ứng phó với biến động dân số của Việt Nam cần phải “vượt ra ngoài các giải pháp nhân khẩu học thuần túy”. Theo ông, để thực sự hiệu quả, Việt Nam cần tập trung “gỡ bỏ những rào cản cơ cấu đang cản trở quyền sinh sản của người dân như chi phí nuôi con, bất bình đẳng trong công việc và gánh nặng việc nhà”. Ông nhấn mạnh tầm quan trọng của việc giải quyết các chuẩn mực giới, sự phân công lao động không công bằng trong gia đình - những yếu tố vô hình nhưng tác động mạnh mẽ đến quyết định sinh con.

Đồng thời, ông khuyến nghị Việt Nam cần “đầu tư vào nguồn nhân lực và chất lượng dân số để tận dụng cơ hội dân số vàng”. Đây là một tầm nhìn kép: vừa giải quyết áp lực trước mắt để người dân tự tin sinh con, vừa đầu tư cho tương lai lâu dài để xây dựng một lực lượng lao động chất lượng cao, có khả năng thích ứng với một xã hội đang già hóa. Tầm nhìn này được thể hiện rõ trong lời khẳng định của ông: “Không thể có phát triển bền vững nếu thiếu đi quyền tự quyết về sinh sản. Khi đảm bảo quyền được lựa chọn của mỗi người, chúng ta đang trao quyền cho các gia đình, thúc đẩy bình đẳng giới và mở ra tiềm năng của thay đổi dân số”.

Việc người trẻ trì hoãn hoặc không dám sinh con không phải là một lựa chọn ích kỷ, mà là một phản ứng hợp lý trước những áp lực khổng lồ về kinh tế và xã hội. Bài toán dân số, vì vậy, không phải là vấn đề của riêng ngành dân số, mà là tấm gương phản chiếu sức khỏe của cả nền kinh tế và hệ thống an sinh.

Giải quyết bài toán này không phải bằng cách “khuyến sinh”, mà bằng cách xây dựng một “hợp đồng xã hội” mới. Ở đó, việc sinh và nuôi dạy một đứa trẻ được nhà nước và cộng đồng hỗ trợ một cách thực chất. Nói cách khác, giải quyết vấn đề dân số chính là giải quyết các vấn đề cốt lõi của người lao động: việc làm bền vững, thu nhập đủ sống, nhà ở an toàn, và an sinh xã hội đảm bảo. Đó mới là con đường bền vững nhất.

Xem them video được nhiều người quan tâm: