Biến đổi khí hậu ở đồng bằng Sông Cửu Long: “Thích ứng” là chìa khóa để tồn tại

Những cuộc rượt đuổi của “hà bá”

Chưa bao giờ tình trạng sạt lở ở đồng bằng Sông Cửu Long (ĐBSCL) lại diễn ra trên diện rộng và phức tạp như hiện nay. Các vụ sạt lở xảy ra dồn dập, đẩy người dân vào các cuộc rượt đuổi của “hà bá”.

Mới đây, vào khoảng 0 giờ 00 phút ngày 7/7, một dãy nhà xưởng dài hơn 50m, rộng 40m của Công ty TNHH Dương Lộc Tiến (ấp 4, thị trấn Gành Hào, huyện Đông Hải, tỉnh Bạc Liêu) bất ngờ sụp đổ xuống sông. Sự cố khiến nửa dãy nhà đổ sụp, phần mái tôn, khung hư hỏng, khu vực kè bê tông có nhiều vết nứt.

Hiện trường một vụ sạt lở nghiêm trọng ở ĐBSCL. Ảnh: Tr.L

Vụ sạt lở xảy ra trong thời gian rất ngắn nhưng gây thiệt hại nặng nề. Theo ước tính ban đầu, toàn bộ phần đê kè, nhà xưởng cùng nhiều tài sản của Công ty bị cuốn xuống sông. Tổng trị giá thiệt hại ước tính hơn 5 tỉ đồng. Chính quyền địa phương đã cử lực lượng di dời tài sản, máy móc, trang thiết bị, nhà xưởng và người dân trong khu vực đến nơi an toàn.

Trước sự cố trên, hoạt động sản xuất, kinh doanh của doanh nghiệp đã bị trì trệ, kéo theo đó, gây ảnh hưởng đến công ăn việc làm của các nhân viên. Trong thời gian chờ khắc phục hậu quả, nhiều người phải tạm nghỉ việc hoặc tìm kế sinh nhai khác.

Tại tỉnh Long An cũng vừa xảy ra sạt lở ở ấp Lũy, xã Phước Lại (huyện Cần Giuộc) làm 5 ki ốt của ông Nguyễn Văn Nhãn và ông Nguyễn Hoàng Lâm sụp xuống sông. Chi cục Phát triển nông thôn và Thủy lợi tỉnh Long An cho biết, khu vực sạt lở đã được ngành chức năng khảo sát và cảnh báo từ trước vì xuất hiện nhiều vết nứt dọc Tỉnh lộ 826C, với chiều dài khoảng 1,2km. Sau khi xảy ra sạt lở, chính quyền địa phương điều động các lực lượng có mặt tại hiện trường hỗ trợ bà con trục vớt các vật dụng, kiểm soát người và phương tiện qua lại.

Lực lượng chức năng giúp người dân di chuyển đồ đạc ra khỏi khu vực nguy hiểm do sạt lở. Ảnh: Tr.L.

Ở “điểm nóng” sạt lở tại xã Mỹ Khánh, huyện Phong Điền (TP Cần Thơ), người dân vẫn còn tiếc nuối bởi tài sản gây dựng cả đời, nay phút chốc bị “hà bá” nuốt chửng. Ông Nguyễn Văn Lắm (ngụ ấp Mỹ Phước, xã Mỹ Khánh), tâm sự: “Sạt lở diễn ra rất nhanh. Lúc đó vào khoảng 3 giờ sáng, mọi người còn say ngủ nên không ai trở tay kịp”.

Ông Phạm Hoàng Kha, Phó Chủ tịch UBND xã Mỹ Khánh nhìn nhận, tình hình sạt lở trên tuyến sông Cần Thơ qua địa bàn xã Mỹ Khánh rất phức tạp. Khảo sát mới nhất cho thấy, khu vực sạt lở tại đây dài hơn 50m, lấn sâu vào bờ khoảng 5m. Đã có 7 căn nhà vừa bị sụp một phần xuống sông, ngoài ra còn xuất hiện vết nứt đe dọa một số căn nhà khác. Thiệt hại ban đầu của vụ sạt lở mới đây ước tính hơn 10 tỉ đồng, dự báo tình hình sẽ còn phức tạp…

Tính từ đầu năm đến nay, đã có 122 vụ sạt lở xảy ra ở hầu khắp 13 tỉnh, thành phố khu vực ĐBSCL. Con số này cho thấy mức độ nghiêm trọng và phức tạp của thực trạng sạt lở đang bủa vây ĐBSCL.

Sạt lở đã “nuốt chửng” đất đai, nhà cửa, đẩy người dân vào cảnh khốn cùng. Nhiều hộ có hoàn cảnh khó khăn, sống nương tựa vào mảnh vườn, thửa ruộng, nhưng chỉ trong phúc chốt, mọi thứ đã trôi sông. Họ không còn nhà, giờ đến kế sinh nhai cũng mất…

“Thuận thiên” để phát triển

Theo các chuyên gia, ước tính ĐBSCL mất khoảng 500 héc ta đất mỗi năm do xói lở. Đây là vùng trọng điểm sản xuất nông - ngư nghiệp của cả nước, nhưng lại đang phải hứng chịu tất cả nhiều loại hình thiên tai. Sạt lở chỉ là một trong số đó.

Thu hoạch lúa ở ĐBSCL. Ảnh: Tr.L

Hiện nay, hoạt động quản lý đất và nước không bền vững đang làm ô nhiễm mạng lưới sông ngòi và kênh rạch chằng chịt ở khu vực này. Điển hình như vào mùa khô năm 2020, có những thời điểm, mức độ xâm nhập mặn ở nhiều nơi đã tăng lên đến 4 g/lít (cao gấp 4 lần so với ngưỡng chịu mặn của các loại cây trồng chính), gây ra cuộc khủng hoảng thiếu nước ngọt trầm trọng trên toàn vùng.

Trước thực trạng trên, việc “thích ứng” sẽ là chìa khóa để tồn tại đối với vùng đất mà phần lớn sinh kế người dân phụ thuộc vào các nguồn tài nguyên thiên nhiên.

Từ năm 2016, Ngân hàng Thế giới (thông qua Dự án Chống chịu khí hậu tổng hợp và sinh kế bền vững ĐBSCL) đã hỗ trợ Chính phủ Việt Nam đưa ra nhiều quyết sách vĩ mô quan trọng; đồng thời, có những chương trình cụ thể, giúp hơn 1 triệu nông dân địa phương chuyển đổi sang những hình thức sản xuất thích ứng với khí hậu và sử dụng nguồn tài nguyên hiệu quả.

Thu hoạch tôm trong ruộng lúa ở ĐBSCL. Ảnh: Tr.L

ĐBSCL có 4 tiểu vùng sinh thái với các đặc điểm thủy văn khác nhau. Dự án đã hỗ trợ thực hiện những chiến lược phù hợp với từng tiểu vùng. Ở vùng thượng lưu châu thổ, mục tiêu là chủ động điều tiết nguồn nước ngọt và hấp thụ lũ, góp phần giảm thiểu hạn hán và xâm nhập mặn ở hạ nguồn. Ở vùng cửa sông, mục tiêu là thích ứng với độ mặn ngày càng tăng. Dọc theo bán đảo Cà Mau, ưu tiên hàng đầu hiện nay là bảo vệ vùng ven biển đang ngày càng trở nên dễ bị tổn thương với các hình thái thời tiết cực đoan và giải quyết tình trạng khan hiếm nước ngọt.

ThS. Nguyễn Hữu Thiện, chuyên gia độc lập về sinh thái ĐBSCL, cho rằng: "Suốt thời gian dài, vùng ĐBSCL đã bị trói buộc trong tư duy "phải làm sao để duy trì cho được lối đi cũ”. Đó là làm sao giải quyết cho được hạn mặn, làm sao đắp bít cửa sông cho khỏi mặn, biển không “liên lạc” với sông mà biển vẫn khỏe mạnh cho nhiều cá tôm; làm sao đắp bít sông ngòi để trữ nước ngọt mùa khô mà sông ngòi không thành dòng sông đen… Trong khi đó, nếu chúng ta rẽ sang lối đi mới, thích ứng thay vì chống chọi thì hàng loạt những chuyện đang là "vấn đề" sẽ không còn là "vấn đề" nữa. Số vấn đề cần giải quyết sẽ ít hơn".

Nhờ sự chuyển đổi và thích ứng, đã tạo nên sinh kế bền vững cho nông dân ĐBSCL. Ảnh: Tr.L.

Theo chuyên gia Thiện, rất may, Chính phủ đã có Nghị quyết số 120/NQ-CP về phát triển bền vững ĐBSCL thích ứng với biến đổi khí hậu, với những định hướng mang tầm chiến lược. Thay vì đổ tiền vào chống chọi với thiên nhiên, mùa lũ "gồng mình" chống lũ, mùa khô "gồng mình" chống mặn, thì bây giờ chúng ta đã chuyển hướng, biết “thuận thiên” để thích ứng.

Sau 4 năm triển khai Nghị quyết số 120, tại nhiều địa phương trong vùng ĐBSCL đã có những mô hình thuận thiên, hiệu quả, mang lại sinh kế đủ đầy cho người dân. Và ở đó, Nghị quyết số 120 là “cơ hội vàng” để ÐBSCL bứt phá và phát triển bền vững trong kỷ nguyên mới.

Như tỉnh Sóc Trăng tập trung xây dựng cơ cấu sản xuất nông nghiệp theo 3 trọng tâm là: Thủy sản - cây ăn quả - lúa dựa trên các vùng sinh thái nước ngọt, nước lợ, nước mặn. Các cấp, các ngành đã tăng cường phổ biến sâu rộng trong cộng đồng dân cư về tác động của biến đổi khí hậu.

Nền nông nghiệp ĐBSCL đang "thuận thiên" để phát triển. Trong ảnh: Thu hoạch khóm ở ĐBSCL. Ảnh: Tr.L.

Còn tại Hậu Giang, tỉnh này đã tập trung nguồn lực xây dựng ngành nông nghiệp hàng hóa, quy mô lớn, đầu tư trọng điểm khu nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao, xây dựng các vùng nguyên liệu và đầu tư hạ tầng hỗ trợ. Cơ cấu kinh tế nông nghiệp chuyển dịch theo hướng thủy sản - trái cây - lúa gạo. Tỉnh đã chuyển đổi gần 2.000 héc ta đất vườn tạp, đất mía kém hiệu quả và lúa 3 vụ sang trồng cây ăn quả, rau màu, nuôi thủy sản. Cùng với đó, tỉnh chủ động bố trí nguồn lực thực hiện sớm việc nạo vét hệ thống thủy lợi để trữ nước ngọt và ngăn mặn. Tăng cường tuyên truyền đến người dân, chủ động triển khai các biện pháp phòng, chống hạn hán, thiếu nước, xâm nhập mặn.

Mới đây, trong chuyến khảo sát trực tiếp đê biển ở tỉnh Cà Mau, Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Lê Minh Hoan lưu ý, các khu vực ven biển thuộc vùng bán đảo Cà Mau chịu nhiều ảnh hưởng của biến đổi khí hậu. Thời gian qua, Trung ương đã hỗ trợ đầu tư hạ tầng đê biển nhằm giảm thiểu tác động, thiệt hại do sạt lở gây ra. Tuy nhiên, về lâu dài, tỉnh Cà Mau và các địa phương khác cần có kế hoạch, tầm nhìn dài hạn về ứng phó với sạt lở. Theo đó, cùng với biện pháp của các công trình “cứng” thì cần có những giải pháp “mềm” về phi công trình nhằm thích ứng với chủ trương “thuận thiên” theo Nghị quyết số 120 của Chính phủ…

ĐBSCL: Nhiều kiến nghị thiết thực của người lao động gửi đến Quốc hội Phó Chủ tịch Tổng LĐLĐ Việt Nam - Thái Thu Xương cảm ơn và ghi nhận những ý kiến xác đáng của bà con cử ...

Huy động mọi nguồn lực chăm lo cho người lao động Tính đến ngày 7/6, Cụm thi đua 12 LĐLĐ tỉnh khu vực ĐBSCL có 138.769 sáng kiến tham gia Chương trình, đạt tỉ lệ 147% ...

Sẵn sàng khởi công tuyến cao tốc trục ngang đầu tiên ở ĐBSCL Đây là dự án đặc biệt quan trọng, có ý nghĩa to lớn, khi hoàn thành, sẽ tạo việc làm, thu nhập cho người lao ...