Thế nào là "Đông trùng hạ thảo"?

Đông trùng hạ thảo là sản phẩm khá phổ biến trên thị trường, được nhiều người tin tưởng sử dụng vì nghĩ có nhiều công dụng cho sức khỏe. Tuy nhiên theo GS. Bùi Công Hiển thì về bản chất, đó không phải là Đông trùng hạ thảo.

GS. Bùi Công Hiển, nguyên giảng viên Trường Đại học Khoa học Tự nhiên, Đại học Quốc gia Hà Nội, ủy viên Hội Côn trùng học Việt Nam cho biết, Đông trùng hạ thảo là một loại thực phẩm có thể dùng làm thuốc cực kỳ quý hiếm, Việt Nam không có loại thực phẩm này. Sản phẩm được quảng cáo và bày bán nhiều trên thị trường hiện nay với tên gọi Đông trùng hạ thảo về bản chất là Nhộng trùng thảo.

Lý do, Đông trùng hạ thảo là loại nấm mọc ngoài tự nhiên trong điều kiện vô cùng khắc nghiệt và đặc thù. Còn Nhộng trùng thảo được sản xuất phổ biến hiện nay chỉ là con nhộng tằm được phun nấm lên. Gọi Nhộng trùng thảo là Đông trùng hạ thảo là không đúng về mặt khoa học.

Theo GS. Bùi Công Hiển, loại Đông trùng hạ thảo nuôi cấy trên nhộng tằm phổ biến trên thị trường hiện nay phải gọi là Nhộng trùng thảo.

GS. Bùi Công Hiển cho biết, Đông trùng hạ thảo được hình thành từ hiện tượng ấu trùng các loài bướm thuộc chi Thitarodes bị nấm thuộc chi Ophiocordyceps và/hoặc Cordyceps ký sinh. Đó là một dạng ký sinh giữa một loài nấm túi có tên khoa học là Ophiocordyceps sinensis với sâu non (ấu trùng) của một loài côn trùng thuộc chi Thitarodes.

Thường gặp nhất là sâu non của loài Thitarodes baimaensis hoặc Thitarodes armoricanus. Ngoài ra còn 46 loài khác thuộc chi Thitarodes cũng có thể bị Ophiocordyceps sinensis ký sinh. Các loài nấm này phân bố rộng ở châu Á và châu Úc với trung tâm đa dạng là vùng Đông Á, đó là các cao nguyên cao hơn mặt biển từ 4.000 đến 5.000m như: Tây Tạng, Tứ Xuyên, Thanh Hải, Cam Túc, Vân Nam (Trung Quốc)

Vào mùa đông, nấm bắt đầu ký sinh vào sâu non và làm chết sâu non vì ăn hết chất dinh dưỡng của chúng. Những con sâu này có thể đã ăn phải bào tử nấm hoặc chúng mắc bệnh nấm ký sinh từ các lỗ thở. Đến khi sợi nấm phát triển mạnh, chúng xâm nhiễm vào các mô vật chủ, sử dụng hoàn toàn các chất dinh dưỡng trong cơ thể sâu.

Đến một giai đoạn nhất định thường là vào mùa hè ấm áp, nấm bắt đầu mọc ra khỏi sâu như một ngọn cỏ và vươn lên khỏi mặt đất phát triển thành dạng cây (hình dạng giống thực vật) và phát tán bào tử. Đông trùng hạ thảo chủ yếu tìm thấy vào mùa hè vùng núi cao trên 4.000m ở cao nguyên Thanh Tạng (Thanh Hải - Tây Tạng) và Tứ Xuyên (Trung Quốc).

Theo GS. Hiển, hiện nay là người ta nhân nuôi nấm trên con tằm và gọi là Đông trùng hạ thảo (cordyceps sinensis) là không đúng. Đây là hai loài khác nhau với tên gọi khác nhau. Bướm tằm có tên khoa học là Bombyx mori L là một loài hoàn toàn khác.

Cần gọi tên đúng với bản chất

GS. Bùi Công Hiển tâm tư, qua báo chí ông biết đến rất nhiều người đã và đang làm giàu nhờ nuôi cấy được Đông trùng hạ thảo. Bản chất của Đông trùng hạ thảo thực sự khác hẳn với việc phun nấm lên con nhộng tằm.

Về hình thức, vỏ của con sâu giữa Đông trùng hạ thảo và con nhộng tằm là giống nhau. Có lẽ vì thế mà người ta lầm tưởng rằng chúng là một. Việc khai thác Đông trùng hạ thảo cực kỳ khó khăn và loài này cũng đang đứng trên bờ tận diệt. Có lẽ cũng bởi vì nó quá hiếm, quá nổi tiếng và giá thành lại quá đắt đỏ nên sau này, người ta nghĩ cách làm ra một sản phẩm giống như Đông trùng hạ thảo cho dễ bán.

GS. Hiển cho biết, một số nhà vi sinh vật cũng tổ chức phân lập một chủng nấm khác, cấy lên con nhộng tằm. Họ nhầm lẫn đây cũng chính là Đông trùng hạ thảo. Loài nấm người ta phun lên con tằm dâu (Bombyx mori L) là Cordicep minitarit. Vậy là hai cặp nấm + ấu trùng để làm nên Đông trùng hạ thảo với nấm + ấu trùng tạo ra từ nhộng tằm là hoàn toàn khác nhau.

"Người ta đang ngộ nhận về Đông trùng hạ thảo, sự nhầm lẫn một cách cố tình này đang khiến người tiêu dùng phải lãnh hậu quả. Người ta bán sản phẩm với giá và mác của Đông trùng hạ thảo, nhưng thực chất đó là "Nhộng trùng thảo", GS Hiển khẳng định.

Theo ông, không bàn về hoạt chất, dinh dưỡng trong hai loại này. Chỉ vấn đề đặt tên sản phẩm, theo ông phải gọi đa số loại Đông trùng hạ thảo bán trên thị trường hiện nay là "Nhộng trùng thảo" mới đúng.

GS. Bùi Công Hiển khẳng định "Ở Việt Nam chưa và không bao giờ có Đông trùng hạ thảo. Không có loài bướm đó để nấm ký sinh, cũng không có điều kiện tự nhiên để cho loài này sinh sống như Tây Tạng hay Nê Pan có độ cao trên 4000m và khí hậu đủ lạnh.