Cơ chế và biểu hiện khi nhiễm độc Clostridium botulinum

Clostridium botulinum (viết tắt là C.botulinum) là một vi khuẩn hình que, Gram dương, sống kỵ khí tuyệt đối, sinh bào tử, gây bệnh bằng ngoại độc tố.

Trong tự nhiên, các bào tử của vi khuẩn C.botulinum phổ biến và có khả năng sống sót cao ở trong đất và bụi, được tìm thấy trong đất vườn, nghĩa trang, bùn, phân động vật tươi hoặc đã ủ, đường tiêu hóa của động vật, gia cầm, cá...

Nha bào có nhiều trong đất và có sức đề kháng cao, đặc biệt chịu nóng ở nhệt độ trên 100⁰C vẫn sống, đun nóng ở nhiệt độ 120⁰ C trong 10 phút mới bị giết chết.

C.botulinum ở điều kiện thích hợp sẽ tạo thành độc tố và sinh 7 typ độc tố A, B, C, D, E, F, G. C.botulinum hay gây ngộ độc là typ A và B, ít hơn là typ E. Typ A thường thấy ở châu Mỹ, typ B thường thấy ở châu Âu và typ E thường thấy ở Nhật bản.

Nguy cơ tiềm ẩn ngộ độc Clostridium Botulinum từ đồ hộp. Ảnh minh họa.

Độc tố của C.botulinum có độc lực mạnh hơn độc tố của tất cả các vi khuẩn khác. Nó chịu được men tiêu hoá và môi trường Axit nhẹ của dạ dày, mất tác dụng bởi Kiềm và nhiệt độ cao 120⁰C/5 phút hoặc 80⁰C/10 phút hay đun sôi trong vài phút.

Vi khuẩn C.botulinum phổ biến trong môi trường nên có thể lây nhiễm qua các khâu sản xuất, vận chuyển, bảo quản và sử dụng thực phẩm. Đặc biệt là các lọai thực phẩm đóng hộp như: Sữa bột, pho mát, xúc xích, lạp xưởng, thực phẩm lên men yếm khí.

Các thực phẩm đóng hộp công nghiệp thường sử dụng Nitric để ức chế độc tố Botulinum. Các thực phẩm đóng hộp được chế biến thô sơ rất dễ nhiễm khuẩn C.botulinum.

Thực phẩm hút chân không trong túi nilong cũng dễ gây nhiễm độc Botulinum. Ảnh minh họa.

Cơ chế nhiễm độc:

Khi ăn phải độc tố Botulinum có trong thực phẩm cơ thể sẽ bị ngộ độc. Cơ chế nhiễm độc do độc tố tiết ra đường tiêu hoá và các vi khuẩn xâm nhập vào dạ dày, ruột. Độc tố không bị axít của dịch vị tiêu huỷ, ngấm nhanh vào máu và phân tán ra toàn cơ thể, vào các tế bào của các mô khác nhau. Trước hết là vào các mô của hệ thần kinh trung ương, gắn kết vào các đầu mút thần kinh, rồi gây ra những biểu hiện lâm sàng phát sinh từ hành tuỷ, nôn, buồn nôn. Độc tố còn ngấm nhanh vào máu qua lớp màng nhầy của đường hô hấp. Thời gian ủ bệnh từ 8 đến 10 giờ, có trường hợp 4 giờ.

Biểu hiện khi nhiễm độc do C.botulinum:

Vì độc tố vi khuẩn có ái tính với hệ thống thần kinh nên bệnh nhân ngộ độc thì biểu hiện chủ yếu là triệu chứng thần kinh ngoại biên như: Nôn, buồn nôn, nhức đầu, chóng mặt, mệt mỏi, yếu ớt, da khô; đau bụng, bụng chướng, táo bón, thường ít ỉa chảy; không sốt hoặc sốt nhẹ, không rối loạn ý thức.

Sau đó xuất hiện triệu chứng thần kinh điển hình như: Liệt cơ mắt (giãn đồng tử, mất phản xạ ánh sáng, liệt cơ tim, liệt điều tiết hay còn gọi là viễn thị); liệt cơ vận động nhãn cầu (lác mắt), nhìn đôi; liệt màn hầu, co thắt họng (nghẹn, sặc đường mũi, doãi cơ hàm, nhai nuốt khó khăn); liệt cơ thanh quản (nói khàn, giọng mũi, nói nhỏ, nói không thành tiếng). Các triệu chứng liệt có đặc điểm thường liệt cả hai bên đối xứng.

Bệnh nhân ngộ độc Botulinum phải điều trị thở máy tại Bệnh viện Chợ Rẫy. Ảnh: CTV

Triệu chứng tiêu hoá vẫn tiếp tục theo chiều hướng: Táo bón, giảm tiết dịch tiêu hoá, khô miệng, khô họng.

Bệnh kéo dài từ 4 đến 8 ngày. Trường hợp nặng thì trung khu thần kinh tuần hoàn và hô hấp bị liệt (khó thở, thở nhanh, nông). Cuối cùng, bệnh nhân có thể chết do ngạt.

Ngộ độc do C.botulinum rất hiếm nhưng được biết nhiều vì tiên lượng nặng, tỷ lệ tử vong cao. Bệnh hồi phục tương đối chậm, thường để lại di chứng tương đối dài. Nếu không được điều trị sẽ chết sau 3 đến 4 ngày nhiễm độc. Ngày nay với các phương pháp điều trị tích cực, nhanh chóng, tỷ lệ tử vong còn khoảng 10%.

Cách phòng tránh ngộ độc do C.botulinum

Cục An toàn thực phẩm (Bộ Y tế) khuyến cáo, để phòng tránh nhiễm độc do C.botulinum gây ra, người dân cần:

Trong sản xuất, chế biến phải dùng những nguyên liệu bảo đảm an toàn thực phẩm, tuân thủ theo đúng yêu cầu quy định về vệ sinh trong quy trình sản xuất.

Trong sản xuất đồ hộp, phải chấp hành chế độ khử khuẩn một cách nghiêm ngặt;

Chỉ sử dụng các sản phẩm thực phẩm, nguyên liệu thực phẩm có nguồn gốc, xuất xứ rõ ràng.

Nên sử dụng thực phẩm đóng hộp có nguồn gốc xuất xứ rõ ràng. Ảnh minh họa.

Tuyệt đối không sử dụng các sản phẩm đóng hộp đã hết hạn sử dụng, bị phồng, bẹp, biến dạng, hoen gỉ, không còn nguyên vẹn hoặc có mùi vị, màu sắc thay đổi khác thường.

Thực hiện ăn chín, uống sôi. Ưu tiên ăn các thực phẩm mới chế biến, mới nấu chín.

Không nên tự đóng gói kín các thực phẩm và để kéo dài trong điều kiện không phải đông đá.

Với các thực phẩm lên men, đóng gói hoặc che đậy kín theo cách truyền thống (như dưa muối, măng, cà muối...) cần đảm bảo phải chua, mặn. Khi thực phẩm hết chua thì không nên ăn.

Hạn chế sử dụng thiết bị đóng túi hút chân không tạo điều kiện môi trường yếm khí thuận lợi cho C.botulinum phát triển.

BS.CKII Trần Thanh Linh - Trưởng khoa Hồi sức Cấp cứu, Bệnh viện Chợ Rẫy (người ta dấu chỉ tay) kiểm tra khả năng nhận biết của bệnh nhân ngộ độc Botulinum. Ảnh: BVCC.

Cách lựa chọn và bảo quản thực phẩm để phòng tránh ngộ độc do C.botulium

Những loại thực phẩm có nguy cơ chứa độc tố của C.botulium như: Các loại thực phẩm lên men truyền thống không đảm bảo vệ sinh; thực phẩm đóng hộp đã bị hỏng; sữa chua đã bị hỏng...

Cục An toàn thực phẩm khuyến cáo người dân nên: Lựa chọn, mua và sử dụng những thực phẩm còn tươi, thực phẩm có nhãn mác ở những cửa hàng cố định, đặc biệt lưu ý hạn sử dụng của sản phẩm.

Bảo đảm vệ sinh tay, vệ sinh dụng cụ ăn uống, dụng cụ chế biến thực phẩm; giữ bề mặt chế biến, bếp luôn khô ráo, sạch sẽ.

Sử dụng nguồn nước sạch.

Bảo quản thực phẩm đảm bảo vệ sinh. Đặc biệt, nên thực hiện “ăn chín, uống sôi” và ăn ngay khi thức ăn vừa được nấu chín.

Bảo quản cẩn thận thực phẩm đã nấu chín.

Bảo vệ thực phẩm khỏi các loài côn trùng, loài gặm nhấm và các động vật khác.

Không để lẫn thực phẩm sống và chín.

Các trường hợp ngộ độc thường đến từ thực phẩm chế biến, đóng gói thủ công, sản xuất nhỏ lẻ, hộ gia đình hoặc điều kiện sản xuất không đảm bảo. Ảnh minh họa.

Đối với việc bảo quản thực phẩm bằng tủ lạnh phải chú ý cả hai mặt “lợi - hại” của chiếc tủ lạnh. Tủ lạnh chỉ có tác dụng làm chậm sự biến chất của thực phẩm; hạn chế sự sinh sôi và phát triển của vi sinh vật do cơ chế giảm nhiệt độ và độ ẩm.

Tuy nhiên, nếu đưa quá nhiều thực phẩm vào tủ lạnh, không khí lạnh không lưu thông được; nhiệt độ ngăn mát, ngăn đá không đảm bảo; thực phẩm không vệ sinh, sơ chế trước khi bảo quản trong tủ lạnh; thực phẩm sống để lẫn thức ăn chín… sẽ làm gia tăng ô nhiễm thực phẩm, làm cho thực phẩm nhanh hỏng.

Khi phát hiện hoặc nghi ngờ bị ngộ độc thực phẩm, phải dừng việc sử dụng thực phẩm nghi ngờ và niêm giữ toàn bộ thức ăn đó lại (kể cả chất nôn, phân, nước tiểu…) để xác minh. Đồng thời báo ngay cho cơ quan y tế gần nhất đến xử trí kịp thời hoặc đưa người bị ngộ độc đi bệnh viện để được chẩn đoán và điều trị kịp thời.

Bên cạnh đó, vệ sinh, tẩy uế khu vực có chất nôn, phân, nước tiểu của người bị ngộ độc thực phẩm và thực hiện chế độ cách ly nghiêm ngặt đề phòng sự lây lan của dịch bệnh. Thực hiện các biện pháp diệt ruồi, nhặng, gián, chuột… và các hướng dẫn vệ sinh phòng chống dịch bệnh theo chỉ đạo của ngành y tế.

Vụ bệnh nhân ngộ độc Botulinum tử vong: Sự nguy hiểm của chất độc Botulinum Nguồn tin tại Bệnh viện Nhân dân Gia Định (TP HCM) xác nhận: Đã có một trường hợp tử vong do ngộ độc Botulinum sau ...

Bộ Y tế đưa ra cảnh báo về 14 loại thuốc ho bị cấm sử dụng Bộ Y tế vừa có văn bản số 2349 BYT-QLD về việc cảnh báo đối với một số sản phẩm siro ho bị cấm sử ...

Bộ Y tế đề xuất phải có giám định y khoa mới được rút BHXH một lần Bộ Y tế đề xuất bổ sung quy định phải có kết quả giám định y khoa không còn khả năng lao động để xét ...