Thời tiết nắng nóng là điều kiện lý tưởng cho vi khuẩn phát triển trong các món ăn được bày sẵn, để lâu ngoài trời. Ảnh minh họa: Safe Food

Nắng nóng cực đoan mùa hè là điều kiện lý tưởng cho vi khuẩn sinh sôi, biến nhiều loại đồ ăn thành “cái bẫy” đối với sức khỏe. Từ những bữa tiệc ngoài trời đến các quán ăn vỉa hè, nguy cơ ngộ độc thực phẩm luôn tiềm ẩn. Nắm vững các nguyên tắc phòng ngừa là chìa khóa để bảo vệ sức khỏe cho cả gia đình trong thời điểm này.

Vì sao mùa hè là “mùa cao điểm” của ngộ độc thực phẩm?

Mùa hè là thời điểm của những chuyến du lịch và các hoạt động ngoài trời, kéo theo sự thay đổi trong thói quen ăn uống. Tuy nhiên, cùng với đó là nỗi lo thường trực về an toàn thực phẩm. Trong bối cảnh các đợt nắng nóng cực đoan ngày càng gia tăng, nguy cơ về ngộ độc thực phẩm càng trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết.

Chị Minh Anh (32 tuổi, Đống Đa, Hà Nội) bày tỏ: “Dịp hè năm nào nhà tôi cũng đi du lịch, tôi cũng khá lo lắng khi ăn uống ngoài hàng quán không biết có an toàn không. Còn khi ở nhà, dù đã tìm hiểu các cách bảo quản thực phẩm nhưng thời tiết nắng nóng nên đồ ăn cũng nhanh ôi thiu hơn hẳn”.

Cùng chung nỗi lo, anh Khánh Duy (38 tuổi, Thanh Xuân, Hà Nội) lại băn khoăn về những thói quen trong các buổi tụ tập bạn bè: “Mấy bữa tiệc nướng ngoài trời hay tụ tập ở nhà bạn bè, đồ ăn thường được bày sẵn ra cả buổi. Để lâu dưới trời nóng, tôi cũng lo thức ăn sẽ biến chất, không còn tươi nữa. Thêm vào đó là thói quen dùng chung kẹp gắp cả đồ sống lẫn đồ chín. Bạn bè hay bảo tôi quá cẩn thận, nhưng tôi vẫn không yên tâm, đặc biệt là sợ con nhỏ ăn vào đau bụng”.

Những lo lắng này hoàn toàn có cơ sở. Vậy đâu là nguyên nhân sâu xa khiến mùa hè trở thành “mùa cao điểm” của ngộ độc thực phẩm, và làm thế nào để chúng ta tự bảo vệ mình một cách hiệu quả nhất?

Lý do chính khiến nguy cơ ngộ độc thực phẩm tăng vọt trong mùa hè nằm ở yếu tố nhiệt độ. Vi khuẩn và các vi sinh vật gây hại khác phát triển nhanh hơn nhiều trong thời tiết nắng nóng, nhiệt độ cao. Thêm vào đó, đây là mùa của các hoạt động ngoài trời như tiệc nướng, dã ngoại, nơi việc chế biến thực phẩm có thể không đầy đủ hoặc để thức ăn bên ngoài quá lâu mà không được bảo quản đúng cách, tạo điều kiện lý tưởng cho mầm bệnh sinh sôi.

Nhận diện tác nhân gây ngộ độc và triệu chứng thường gặp

Ngộ độc thực phẩm thường xảy ra khi ăn phải thức ăn bị nhiễm trùng, nhiễm độc. Trong điều kiện thời tiết nắng nóng của mùa hè, một số loại vi sinh vật có cơ hội phát triển mạnh mẽ hơn, trở thành những thủ phạm chính gây ra các vụ ngộ độc với những biểu hiện bệnh lý khác nhau.

Thịt gia cầm sống có thể chứa vi khuẩn Salmonella và Campylobacter, cần được chế biến và xử lý cẩn thận. Ảnh minh họa: Health Line

Nhóm vi sinh vật là nguyên nhân phổ biến nhất. Đứng đầu danh sách là Norovirus, tác nhân chính gây viêm dạ dày - ruột cấp tính. Virus này thường lây nhiễm vào các loại thực phẩm ăn liền (salad, rau quả tươi), động vật có vỏ (đặc biệt là hàu sống) và bất kỳ món ăn nào được chuẩn bị bởi người đang nhiễm bệnh. Nó gây ra các triệu chứng khởi phát đột ngột như nôn mửa dữ dội, tiêu chảy, buồn nôn và đau quặn bụng.

Bên cạnh đó, nhóm vi khuẩn gây bệnh đường ruột cũng là một mối đe dọa lớn, đặc biệt phát triển mạnh khi thực phẩm không được bảo quản đúng cách trong nhiệt độ cao.

Vibrio Cholerae (phẩy khuẩn tả) thường có trong hải sản sống hoặc nguồn nước bị ô nhiễm, gây ra bệnh tả với triệu chứng tiêu chảy ồ ạt, liên tục như nước vo gạo, dẫn đến mất nước và suy kiệt nhanh chóng.

Salmonella (vi khuẩn thương hàn) và Campylobacter là hai tác nhân phổ biến trong thịt gia cầm, thịt xay, trứng sống hoặc chưa nấu chín kỹ, và sữa chưa tiệt trùng. Chúng gây ra hội chứng nhiễm trùng - nhiễm độc với các biểu hiện như sốt, đau bụng và tiêu chảy.

E.coli và Shigella (vi khuẩn lỵ) thường đến từ thịt bò xay chưa chín kỹ, rau sống và nguồn nước bị ô nhiễm phân người hoặc động vật. Shigella có thể gây ra hội chứng lỵ với triệu chứng tiêu chảy có máu.

Trong đó, Tiến sĩ, Bác sĩ Leana Wen, đồng thời là phó giáo sư lâm sàng kiêm nhiệm tại Đại học George Washington (Hoa Kỳ), đặc biệt cảnh báo về một chủng E.coli nguy hiểm là E.coli O157:H7. Chủng này sản sinh độc tố gây tiêu chảy ra máu và có thể dẫn đến Hội chứng tan máu tăng urê (HUS) - một biến chứng nghiêm trọng gây suy thận vĩnh viễn và thậm chí tử vong.

Một tác nhân khác cũng đáng lo ngại là Staphylococcus aureus (vi khuẩn tụ cầu vàng). Vi khuẩn này không trực tiếp gây bệnh mà khi có trong thực phẩm để ở nhiệt độ phòng, chúng nhân lên và tiết ra một loại độc tố chịu nhiệt. Độc tố này không bị phá hủy dù đun nấu lại. Nó thường có trong các món đã chế biến sẵn như thịt nguội, xôi, các món salad có sốt mayonnaise. Triệu chứng xuất hiện rất nhanh, chỉ vài giờ sau khi ăn, bao gồm buồn nôn, nôn mửa dữ dội và đau quặn bụng.

Đau quặn bụng, buồn nôn và tiêu chảy là những triệu chứng điển hình và phổ biến nhất của ngộ độc thực phẩm. Ảnh minh họa: Mindful Family Medicine

Đặc biệt nguy hiểm và khác biệt hoàn toàn là Clostridium botulinum, gây ngộ độc thần kinh. Vi khuẩn này phát triển trong môi trường yếm khí (không có oxy) và sản sinh ra độc tố thần kinh cực mạnh. Do đó, nó là nguy cơ lớn đối với các loại thực phẩm đóng hộp, hút chân không, hoặc các sản phẩm lên men, ngâm muối được chế biến và bảo quản không đúng cách tại nhà (như pate, dưa muối, măng ngâm). Thay vì các triệu chứng tiêu hóa, độc tố của nó tấn công hệ thần kinh, gây ra các biểu hiện như nhìn mờ, nhìn đôi, sụp mí mắt, khó nói, khó nuốt và yếu cơ, có thể dẫn đến liệt và tử vong.

Xử trí khẩn cấp khi có dấu hiệu ngộ độc

Khi có dấu hiệu ngộ độc thực phẩm, việc đầu tiên và quan trọng nhất là phải bình tĩnh thực hiện các biện pháp sơ cứu.

Cục An toàn thực phẩm, Bộ Y tế khuyến cáo, đầu tiên cần tiến hành gây nôn để loại bỏ độc tố ra khỏi dạ dày, bằng cách dùng ngón tay đã rửa sạch kích thích vào góc lưỡi hoặc cho người bệnh uống nước muối ấm. Lưu ý, phải để người bệnh nằm nghiêng, đầu kê cao để tránh sặc chất nôn vào phổi.

Sau khi đã gây nôn, bước tiếp theo là phải bù nước và điện giải cho người bệnh bằng cách cho uống nhiều nước, nghỉ ngơi và tốt nhất là dùng dung dịch oresol pha theo đúng chỉ dẫn.

Tuy nhiên, sơ cứu tại nhà chỉ là bước ban đầu. Cần đến ngay cơ sở y tế nếu người bệnh có bất kỳ triệu chứng nặng nào như sốt cao, đi ngoài có lẫn máu trong phân, tiêu chảy kéo dài hơn 72 giờ, nôn mửa liên tục không giữ được nước, hoặc có các dấu hiệu mất nước nặng như choáng váng khi thay đổi tư thế, yếu cơ, và lượng nước tiểu giảm đáng kể.

Phòng ngừa ngộ độc thực phẩm - từ gian bếp đến bàn ăn

Cách tốt nhất để bảo vệ bản thân và gia đình khỏi nguy cơ ngộ độc thực phẩm trong thời tiết nắng nóng là chủ động áp dụng các biện pháp phòng ngừa trong thói quen hàng ngày.

Nguyên tắc vàng trong lựa chọn và bảo quản thực phẩm

Bắt đầu từ khâu mua sắm, hãy chọn thực phẩm tươi sống, có nguồn gốc rõ ràng. Với thực phẩm đóng gói, cần kiểm tra kỹ bao bì, hạn sử dụng và nhãn mác. Tuyệt đối không mua thực phẩm có dấu hiệu ôi thiu, mùi lạ, đổi màu.

Tại nhà, việc bảo quản đúng cách là yếu tố then chốt. Cần phân loại và bảo quản thực phẩm riêng biệt, đặc biệt là thịt sống, cá sống cần được để riêng với rau củ và đồ ăn chín để tránh nhiễm khuẩn chéo. Nhiệt độ bảo quản lý tưởng trong tủ lạnh là 0-5°C cho ngăn mát và -18°C trở xuống cho ngăn đông.

Một quy tắc sống còn, được Cục An toàn thực phẩm và Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Hoa Kỳ (CDC) nhấn mạnh, là không để thực phẩm đã nấu chín ở nhiệt độ phòng quá 2 giờ đồng hồ. Tiến sĩ Leana Wen lưu ý thêm: “Nếu để thực phẩm ở ngoài trời khi nhiệt độ môi trường đang ở mức cao, cần giảm giới hạn đó xuống còn 1 giờ”. Thức ăn thừa cần được làm nguội nhanh, bảo quản lạnh ngay và không nên để quá 1-2 ngày, trước khi ăn hâm nóng lại thật kỹ.

Chế biến an toàn và vệ sinh cá nhân

Đây là 2 “chìa khóa” quan trọng để chặn đứng mầm bệnh. Nguyên tắc cơ bản nhất là vệ sinh cá nhân: luôn rửa tay sạch bằng xà phòng trước khi chế biến thực phẩm, trước khi ăn và sau khi đi vệ sinh. Một lưu ý quan trọng là những người đang có triệu chứng tiêu chảy, nôn mửa không nên chuẩn bị thức ăn cho người khác.

Trong quá trình chế biến, hãy tuân thủ nguyên tắc “ăn chín, uống sôi”. Nấu kỹ thực phẩm, đặc biệt là thịt, gia cầm, trứng và hải sản. Tuyệt đối không ăn các món tái, sống như tiết canh, nem chua, nem chạo, gỏi trong mùa hè. Sử dụng dụng cụ riêng cho thực phẩm sống và thực phẩm chín (dao, thớt, đĩa) để ngăn ngừa nhiễm khuẩn chéo. Rửa sạch các loại rau củ quả dưới vòi nước sạch trước khi chế biến hoặc ăn sống.

Lưu ý khi đi du lịch và ăn ngoài

Khi đi du lịch, việc lựa chọn nơi ăn uống an toàn là ưu tiên hàng đầu. Hãy chọn các quán ăn, nhà hàng sạch sẽ, có uy tín, đông khách địa phương. Quan sát cách họ chế biến và bảo quản thực phẩm: thức ăn được che đậy, giữ nóng liên tục sẽ đáng đảm bảo hơn. Cần thận trọng với các món ăn đường phố, đặc biệt là nước đá cây, nước mía bán vỉa hè, kem bán dạo không rõ nguồn gốc.

Hãy ưu tiên các loại trái cây có thể tự gọt vỏ như chuối, cam, xoài để hạn chế nguy cơ nhiễm khuẩn. Về nước uống, an toàn nhất là sử dụng nước đóng chai còn nguyên nắp.

Bằng cách trang bị kiến thức và áp dụng những nguyên tắc vàng này, mỗi chúng ta đều có thể trở thành người bảo vệ sức khỏe cho chính mình và người thân, để mỗi chuyến đi, mỗi bữa ăn trong mùa hè đều là những trải nghiệm vui vẻ và trọn vẹn.