Bệnh nghề nghiệp (BNN) được phân thành hai loại: BNN được hưởng Bảo hiểm xã hội (gồm 35 bệnh) và BNN chưa được hưởng bảo hiểm xã hội/bệnh liên quan đến nghề nghiệp (căng thẳng nghề nghiệp, rối loạn cơ xương liên quan tới công việc…).

Lao động làm việc dây chuyền có nguy cơ đối mặt với bệnh liên quan đến căng thẳng nghề nghiệp. Ảnh: N.Lam.

Các BNN phát sinh liên quan tới căng thẳng tại nơi làm việc

Khái niệm căng thẳng liên quan đến công việc: Căng thẳng liên quan đến công việc là phản ứng của con người do mất cân bằng giữa yêu cầu của công việc với khả năng đáp ứng của mỗi cá nhân để đối phó với yêu cầu đó. Áp lực tại nơi làm việc là điều khó tránh khỏi do yêu cầu của môi trường làm việc hiện đại. Tuy nhiên, khi áp lực đó trở nên quá mức hoặc không thể kiểm soát được, nó sẽ dẫn đến căng thẳng. Căng thẳng có thể gây hại cho sức khỏe của NLĐ và giảm năng suất lao động.

Nguyên nhân của căng thẳng tại nơi làm việc:

Môi trường làm việc: Tiếp xúc với các yếu tố vật lý có hại: Nóng bức hay lạnh quá, thông thoáng và thông gió kém, chất lượng không khí luôn khó chịu, điều kiện chiếu sáng không đảm bảo, ồn, bụi, rung… Tiếp xúc với các yếu tố hóa học có hại: các hóa chất độc hại, dung môi hữu cơ, hơi khí độc… Nguy cơ tiếp xúc với các yếu tố vi sinh vật gây bệnh: dịch bệnh, vi rút, vi khuẩn, nấm mốc gây bệnh, thậm chí cả động vật và côn trùng… Yếu tố tâm sinh lý và Ergonomi không thuận lợi: những ảnh hưởng bất lợi về tâm sinh lý, căng thẳng thần kinh tâm lý, tư thế vị trí lao động, chế độ lao động... Trang thiết bị vật tư, bảo hộ lao động thiếu, không đảm bảo, không phù hợp, tiện ích kém, không bảo trì sửa chữa…

Đặc điểm tính chất công việc: Loại công việc (công việc đơn điệu, lặp đi lặp lại, nhàn chán, công việc trách nhiệm cao, công việc liên quan đến tính mạng, nguy hiểm, công việc đòi hỏi yêu cầu tập trung chú ý cao liên tục…). Mức độ công việc (phức tạp hay đơn giản, khả năng, kỹ năng và kinh nghiệm của NLĐ có phù hợp hay không, NLĐ có được đào tạo đủ để thực hiện công việc hay không…). Số lượng và khối lượng công việc (khối lượng công việc lớn gây quá tải hoặc áp lực, phải thực hiện nhiều việc cùng một lúc…). Đặc điểm vị trí làm việc (có thuận lợi hay không, có bị “cô lập” tại vị trí làm việc, có bị giám sát quá chặt tới mức khó chịu, thấy bị bất an tại vị trí lao động có thể bị đe dọa hay tấn công, công việc có thể tiếp xúc với đối tượng có hành vi không dự đoán trước được là nguy cơ tiềm ẩn căng thẳng). Thời gian làm việc - nghỉ ngơi (thời gian làm việc kéo dài; thời hạn hoàn thành nhiêm vụ luôn cảm thấy bị gấp, nghiêm ngặt; thời gian nghỉ ngơi chưa hợp lý, không linh hoạt…). Chế độ lao động (làm việc ca kíp, làm tăng ca, làm đêm…).

NLĐ của Vietsopetro. Ảnh: Trần Thịnh

Tổ chức lao động: Phân bổ công việc không đều trong phân công công việc. Kế hoạch làm việc (kế hoạch làm việc không linh hoạt, thời gian không dự đoán được, kế hoạch không hoà đồng giữa các nhân viên). Vai trò trong kiểm soát công việc/vai trò trong tổ chức công việc (NLĐ không có quyền tự thảo luận đóng góp sắp xếp công việc để hoàn thành tốt nhất phù hợp khả năng của họ; không rõ ràng về vai trò trong công việc). Sự mâu thuẫn yêu cầu công việc (có quá nhiều cấp trên/nhà quản lý). Sự minh bạch và công bằng (giao vai trò rõ ràng tránh tình trạng mơ hồ và mâu thuẫn vai trò, cung cấp bảo đảm vị trí việc làm trong phạm vi có thể, cung cấp đầy đủ trang thiết bị để thực hiện công việc, đảm bảo minh bạch và công bằng giữa các nhân viên). Sự đảm bảo hỗ trợ và chính sách lương, trợ cấp, phụ cấp: xây dựng các chương trình hỗ trợ nhân viên, chính sách gia đình - thân thiện, chương trình giao lưu, kỳ nghỉ của nhân viên. Việc sát nhập, giảm bớt và cắt giảm ngân sách hoặc lương trả chạy theo thành tích cũng có thể là nguồn gốc chính làm căng thẳng cho nhân viên. Ảnh hưởng mối quan hệ trong công việc (môi trường làm việc thiếu sự thân thiện, thiếu sự hỗ trợ, chia sẻ, động viên của người quản lý và đồng nghiệp; có sự phân biệt đối xử và cách hành xử mang tính chất đe dọa, cưỡng rép, quấy rối, thiếu tôn trọng với NLĐ…). Thiếu sự hỗ trợ trong giải tỏa căng thẳng nghề nghiệp.

BNN phát sinh liên quan đến căng thẳng tại nơi làm việc

Nghề, công việc thường gặp và yếu tố nguy cơ:

Quá tải công việc, căng thẳng thần kinh tâm lý: Công việc luôn bận rộn, phải ra quyết định khẩn cấp trong thời gian ngắn, trong tình huống nguy hiểm; chịu trách nhiệm cao cho sự an toàn về con người, tài sản, bí mật của ngành, của Quốc gia; bạo hành tại nơi làm việc… Những công việc có yếu tố này gồm ngành Y (nhất là bác sĩ cấp cứu, hồi sức cấp cứu…), ngành Công an (trinh sát, cán bộ điều tra, phòng chống buôn lậu, lính cứu hỏa, cứu hộ cứu nạn…); ngành Hàng không (kiểm soát viên không lưu, phi công…); ngành Đường sắt (điều độ viên chỉ huy chạy tàu…).

NLĐ ngành Điện làm việc trong môi trường rủi ro tai nạn, căng thẳng nghề nghiệp. Ảnh: TL

Dưới tải công việc, công việc đơn điệu: Công việc nhàm chán, lặp đi lặp lại, “cô lập” khi làm việc. Ngành Dầu khí (NLĐ làm việc trên giàn khoan), ngành Quân sự (NLĐ làm việc trong tàu ngầm…), Lao động dây chuyền…

Một số BNN phát sinh liên quan đến căng thẳng tại nơi làm việc

Rối loạn về sức khỏe tâm thần.

Đau đầu: Căng thẳng kéo dài thường dẫn tới đau đầu, mệt mỏi, đau mỏi cơ thể, bệnh không chỉ ảnh hưởng ở những suy nghĩ mà còn biểu hiện ra thực thể. NLĐ sẽ cảm thấy xuất hiện những cơn đau đầu liên tục, kéo dài, đau có thể xảy ra ở một bên hoặc hai bên đầu (do căng thẳng kéo dài sẽ làm giải phóng các chất có hại, rối loạn các hormone (adrenaline…) làm rối loạn vận mạch…).

Mất tập trung, suy giảm trí nhớ: Khi bị căng thẳng, NLĐ cảm thấy không có hứng thú làm việc, luôn rơi vào trạng thái mất tập trung, đầu óc trống rỗng và suy giảm trí nhớ, dẫn tới chán nản, làm việc không hiệu quả và có thể gây ra các tai nạn lao động đáng tiếc.

Rối loạn giấc ngủ: Khi căng thẳng người ta có xu hướng suy nghĩ, lo lắng những điều tiêu cực gây ra những rối loạn trong cơ thể và ảnh hưởng không nhỏ đến giấc ngủ. Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra có khoảng đến 80% người bị căng thẳng đều bị rối loạn giấc ngủ (mất ngủ, ngủ không đủ giấc, ngủ không sâu giấc, không thể đi vào giấc ngủ một cách bình thường…)

Rối loạn cảm xúc: căng thẳng kéo dài sẽ làm cơ thể luôn trong trạng thái ức chế, mệt mỏi, dễ cáu gắt, dễ xúc động, có thể gây mất kiểm soát hành vi. Ngoài ra, căng thẳng nghề nghiệp còn gây rối loạn lo âu, trầm cảm, rối loạn căng thẳng sau sang chấn.

Một nghiên cứu tại Tân Cương, Trung Quốc cho thấy, căng thẳng nghề nghiệp và rối loạn về sức khỏe tâm thần là những yếu tố nguy cơ ảnh hưởng đến khả năng lao động. NLĐ bị căng thẳng nghề nghiệp cao có khả năng làm việc kém hơn 10,666 lần so với người không có biểu hiện rối loạn về sức khỏe tâm thần (95% CI: 6,443 - 17,658).

PV Drilling tổ chức cho NLĐ chạy để tăng cường sức khoẻ, giảm căng thẳng tại nơi làm việc. Ảnh: PVD

Bệnh tim mạch: Căng thẳng trong công việc là một yếu tố rủi ro đối với bệnh tim mạch. Căng thẳng có thể liên quan trực tiếp đến tình trạng tăng nhịp tim và lưu lượng máu, giải phóng cholesterol và chất béo triglyceride vào máu. Căng thẳng có thể làm tăng tình trạng viêm trong cơ thể, do đó có liên quan đến các yếu tố có thể gây hại cho hệ tim mạch, giảm Cholesterol HDL tốt. Bệnh huyết áp cao, rối loạn nhịp, nhồi máu cơ tim.

Ngoài ra, tình trạng căng thẳng mãn tính cũng có thể ảnh hưởng đến chức năng tim theo cách gián tiếp. Khi lo lắng, làm gia tăng xu hướng ngủ không ngon giấc, có khả năng gây béo phì, kích thích hút thuốc nhiều hơn… gián tiếp làm tăng nguy cơ mắc bệnh tim.

Nghiên cứu của Mika Kivimaki trên 600.000 NLĐ được tập hợp từ 27 nghiên cứu ở Châu Âu, Hoa Kỳ và Nhật Bản cho thấy rằng các tác nhân gây căng thẳng trong công việc (chẳng hạn như căng thẳng trong công việc và thời gian làm việc dài) có liên quan đến nguy cơ mắc bệnh tim mạch và đột quỵ.

Bệnh đường tiêu hóa: Mặc dù stress không gây ra các vết loét ở đường tiêu hóa nhưng có thể khiến tình trạng viêm loét trở nên nặng hơn. Đây cũng là yếu tố phổ biến trong nhiều vấn đề khác ở đường tiêu hóa. Bệnh trào ngược dạ dày thực quản (GERD); Hội chứng ruột kích thích (IBS)…

Nghiên cứu về mối liên hệ giữa phơi nhiễm nghề nghiệp và đặc điểm công việc với sự xuất hiện của rối loạn tiêu hóa, D Chadolias đã cho thấy loét dạ dày, viêm dạ dầy có liên quan với làm việc theo ca kíp (OR: 2,463, 95% CI : 1.058-5.731 và OR: 3.535, 95% CI: 1.345-9.29); liên quan với căng thẳng nghề nghiệp (tương ứng là OR: 2.283, KTC 95%: 1.162-4.486 và OR: 2.182, 95% CI: 1.072) -4,444).

Làm trầm trọng hơn các bệnh khác: Căng thẳng tại nơi làm việc có thể làm cho các bệnh mạn tính khác có nguy cơ trầm trọng hơn.

Bệnh đái tháo đường có thể nặng hơn theo hai chiều hướng: Đầu tiên stress có thể trực tiếp làm tăng nồng độ Glucose trong máu ở những người bị đái tháo đường tuýp 2. Thứ hai, căng thẳng khiến hình thành các thói quen xấu, chẳng hạn như ăn uống không lành mạnh và không kiểm soát.

Bệnh Alzheimer: Một nghiên cứu trên động vật cho thấy căng thẳng có khả năng làm bệnh Alzheimer trầm trọng hơn, khiến các tổn thương ở não xuất hiện nhanh hơn.

Tốc độ lão hóa của cơ thể: Căng thẳng dường như đã khiến tốc độ lão hóa tăng nhanh thêm 9 đến 17 năm so với bình thường.

Trầm cảm và lo âu: Căng thẳng mạn tính có liên quan đến trầm cảm và lo âu. Khảo sát trong các nghiên cứu gần đây cho thấy những người bị căng thẳng do công việc có nguy cơ mắc trầm cảm cao hơn nhiều lần so với người ít bị căng thẳng hơn.

Các bệnh mạn tính khác.

Giải pháp giảm căng thẳng tại nơi làm việc

Giải pháp tổ chức lao động và chính sách hợp lý: Đánh giá, làm giảm các yếu tố có hại trong môi trường làm việc, kiểm soát tốt các nguồn gây căng thẳng. Tổ chức công việc hợp lý: thời gian làm việc - nghỉ ngơi hợp lý, giải quyết các mâu thuẫn trong yêu cầu công việc, đảm bảo công việc phù hợp với yêu cầu về kỹ năng, khả năng của NLĐ… Tăng cường đối thoại, lắng nghe tại nơi làm việc; tạo điều kiện cho NLĐ được phát triển…

Thực hiện các chương trình truyền thông, đào tạo: các chương trình nhằm giúp họ nhận thức được căng thẳng tại nơi làm việc. Khuyến khích cân bằng giữa công việc và cuộc sống gia đình - thân thiện lợi ích và chính sách.

Giải pháp cá nhân: Chế độ luyện tập thường xuyên (hoạt động luyện tập thể lực hàng ngày có tác động tốt đối với não và cơ thể). Thực hiện các bài tập giảm stress. Tránh những tình huống dễ gây căng thẳng tại nơi làm việc; tinh thần lạc quan, tích cực.

Sắp xếp công việc khoa học để có thời gian thư giãn, nghỉ ngơi. Thư giãn bằng cách: Tập thở (hít sâu, thả lỏng, tâm trí hoàn toàn thoải mái), tập thiền, tập yog; tâm sự, chia sẻ với bạn bè và người thân; dành thời gian, giải trí như đi du lịch, xem phim, nghe nhạc, chơi thể thao…

Sinh hoạt điều độ: Duy trì chế độ ăn uống đủ chất dinh dưỡng hàng ngày, tăng cường vitamin và chất khoáng. Tư vấn tâm lý khi cần thiết.

Công đoàn tham gia giảm căng thẳng tại nơi làm việc Ngày 26/4, tại Hà Nội, Tổng LĐLĐ Việt Nam đã tổ chức Hội thảo “Các giải pháp phòng ngừa, giảm thiểu căng thẳng tại nơi ...

Căng thẳng tại nơi làm việc - thực trạng và giải pháp phòng ngừa Có nhiều nguyên nhân dẫn đến căng thẳng tại nơi làm việc (stress) như áp lực công việc, môi trường làm việc, kĩ năng làm ...

Vai trò của công đoàn trong giảm nguy cơ căng thẳng của NLĐ tại nơi làm việc Theo đồng chí Uông Quang Huy - Phó Chủ tịch Công đoàn Điện lực Việt Nam, có 4 nhóm giải pháp Công đoàn có thể ...