"Cơm áo gạo tiền" lấn át nỗi lo tai nạn

Theo số liệu của Tổng cục Thống kê, tính đến quý IV/2024, Việt Nam có tới 33,2 triệu lao động làm việc trong khu vực phi chính thức, chiếm 63,6% tổng số lao động có việc làm. Họ là những người làm thuê tự do, làm việc trong các hộ kinh doanh cá thể, hoặc làm các công việc không có hợp đồng lao động. Từ những người khuân vác ở chợ đầu mối, những người lái xe ôm công nghệ, những người thợ xây, thợ hồ, đến những người bán hàng rong, thu gom phế liệu… mỗi người một công việc, một hoàn cảnh khác nhau, nhưng đều chung một điểm: sự bấp bênh và thiếu an toàn trong cuộc sống.

Không kể mưa rét hay nắng nóng, các tài xế chở hàng vẫn miệt mài, len lỏi phố đông để mưu sinh từng ngày. Ảnh: Phương Anh.

Anh Nguyễn Đức Trung (quê Hưng Yên) hiện đang làm thợ xây tại Hà Nội, chia sẻ: “Ngày nào cũng phải leo trèo trên giàn giáo, bê vác xi măng, sắt thép… Rủi ro thì nhiều lắm, nhưng biết làm sao được. Không làm thì lấy gì nuôi vợ con.” Anh Trung cho biết, anh đã làm nghề thợ xây được hơn 5 năm, và trong suốt thời gian đó, anh đã chứng kiến không ít vụ tai nạn lao động xảy ra. “Có người bị ngã từ trên cao xuống, có người bị vật liệu rơi trúng, có người bị điện giật… Nhìn mà thấy sợ, nhưng vẫn phải làm thôi.”

Theo lời anh Trung, những vết thương như trầy xước chân tay, va đập, bầm tím là chuyện thường ngày. Năm ngoái, anh Trung từng bị viêm da nhiễm trùng nghiêm trọng vì tiếp xúc trực tiếp với xi măng. Ban đầu, anh chỉ cảm thấy ngứa rát, nứt nẻ ở tay nên chủ quan, không đi khám mà tự mua thuốc về bôi. Nhưng tình trạng không thuyên giảm, vết thương dần mưng mủ, nổi mụn nước và chảy máu khiến anh đau đến mức không thể cầm nắm dụng cụ làm việc. Khi bệnh trở nặng, anh mới quyết định đi khám theo lời khuyên của mọi người. Bác sĩ chẩn đoán anh bị viêm da nặng, có dấu hiệu nhiễm trùng cần nhập viện để điều trị. Lúc ấy, mọi chi phí điều trị đều do gia đình anh tự lo toan…

Những bữa cơm trưa ăn “vội” của người lao động tự do. Ảnh: Phương Anh.

Chị Nguyễn Thị Hoa (40 tuổi, quê Nghệ An), một người bán hàng rong ở Hà Nội, cũng chia sẻ những nỗi lo tương tự. “Ngày nào cũng phải đội nắng, đội mưa, đi khắp các ngõ ngách để bán hàng. Vừa mệt, vừa nguy hiểm, vì xe cộ đi lại đông đúc. Nhiều khi chỉ mong có một chỗ ngồi ổn định để bán hàng, nhưng không có tiền thuê mặt bằng.” Chị Hoa cho biết, thu nhập của chị rất bấp bênh, có ngày bán được nhiều thì kiếm được vài trăm nghìn, có ngày ế ẩm thì không đủ tiền ăn. “Tiền ăn còn chả đủ, nói gì đến chuyện mua bảo hiểm.”

Nỗi ám ảnh tai nạn lao động

Thực tế cho thấy, lao động tự do là đối tượng dễ bị tổn thương nhất khi xảy ra tai nạn lao động. Do không có hợp đồng lao động, họ không được hưởng các quyền lợi về bảo hiểm tai nạn lao động, bảo hiểm y tế, bảo hiểm thất nghiệp… Khi gặp tai nạn, họ thường phải tự mình chi trả chi phí điều trị, hoặc nhờ đến sự giúp đỡ của gia đình, bạn bè.

Báo cáo của Bộ Lao động – Thương binh và Xã hội cho thấy, năm 2023, cả nước xảy ra gần 7.400 vụ tai nạn lao động, làm 7.500 người bị nạn. Trong đó, có nhiều lao động làm việc trong khu vực phi chính thức. Những vụ tai nạn lao động không chỉ gây ra những tổn thất về sức khỏe, tính mạng cho người lao động, mà còn ảnh hưởng nghiêm trọng đến cuộc sống của gia đình họ.

Anh Phan Văn Dũng (Hà Nội) một người lái xe ôm công nghệ, kể lại: “Cách đây 2 năm, tôi bị tai nạn giao thông khi đang chở khách. Bị gãy chân, phải nằm viện điều trị mấy tháng trời. Lúc đó, không có bảo hiểm gì cả, phải vay mượn khắp nơi để trả tiền viện phí. Đến giờ vẫn chưa trả hết nợ.” Anh Bình cho biết, sau vụ tai nạn, anh không thể lái xe ôm được nữa, phải chuyển sang làm những công việc nhẹ nhàng hơn, thu nhập cũng giảm sút đáng kể.

PGS.TS Nguyễn Đức Lộc, Viện Nghiên cứu Đời sống Xã hội trong một buổi khảo sát về đời sống của lao động tự do. Ảnh: NVCC

Nghị định 143/2024/NĐ-CP: Cơ hội và thách thức

Nghị định 143/2024/NĐ-CP quy định về bảo hiểm tai nạn lao động theo hình thức tự nguyện đối với người lao động làm việc không theo hợp đồng lao động. Theo đó, người lao động tự do có thể tham gia bảo hiểm tai nạn lao động với mức đóng chỉ từ 34.500 đồng/tháng, và được hưởng các quyền lợi như trợ cấp một lần, trợ cấp mai táng, chi phí giám định y khoa… khi gặp tai nạn lao động.

Đây được xem là một bước tiến quan trọng trong việc bảo vệ quyền lợi của người lao động tự do, giúp họ có thêm một điểm tựa về tài chính khi gặp rủi ro. Tuy nhiên, để Nghị định thực sự đi vào cuộc sống, còn rất nhiều thách thức phải vượt qua.

Một trong những thách thức lớn nhất là nâng cao nhận thức của người lao động tự do về tầm quan trọng của bảo hiểm tai nạn lao động. Nhiều người vẫn còn thờ ơ, cho rằng tai nạn lao động là chuyện hiếm khi xảy ra, hoặc không có đủ tiền để tham gia bảo hiểm.

Mặc dù mức đóng bảo hiểm 34.500 đồng/tháng được xem là khá thấp, phù hợp với thu nhập của nhiều người lao động tự do. Tuy nhiên, vẫn còn nhiều người có thu nhập quá thấp, không đủ khả năng chi trả. Anh Lê Văn Hùng (50 tuổi, quê Nam Định), một người thu gom phế liệu, chia sẻ: “Mỗi ngày tôi chỉ kiếm được khoảng 50-70 nghìn đồng. Tiền ăn, tiền trọ đã hết, làm gì còn tiền mua bảo hiểm.”

Ngoài ra, thủ tục tham gia bảo hiểm cũng là một rào cản đối với nhiều người lao động tự do. Nhiều người không biết cách đăng ký, hoặc không có thời gian để đến các cơ quan chức năng làm thủ tục.

Khuân vác hàng hóa nặng nhọc tại Chợ Đồng Xuân tiềm ẩn nhiều nguy cơ mắc bệnh xương, khớp. Ảnh: Phương Anh.

Theo PGS.TS Nguyễn Đức Lộc, Viện Nghiên cứu Đời sống Xã hội, để Nghị định 143/2024/NĐ-CP thực sự trở thành “phao cứu sinh” cho người lao động tự do và thực sự đi vào cuộc sống, cần có những giải pháp đồng bộ như đẩy mạnh công tác tuyên truyền, nâng cao nhận thức của người lao động về lợi ích của bảo hiểm. Đồng thời, cần có những chính sách hỗ trợ tài chính phù hợp, giúp họ có đủ điều kiện tham gia.

Nghị định 143/2024/NĐ-CP là một bước đi đúng hướng trong việc bảo vệ quyền lợi của người lao động tự do. Tuy nhiên, để chính sách này thực sự phát huy hiệu quả, cần sự chung tay của cả xã hội, từ Nhà nước, các tổ chức đoàn thể, đến chính bản thân người lao động. Chỉ khi đó, những nỗi lo về tai nạn lao động mới thực sự được giải tỏa, và người lao động tự do mới có thể yên tâm làm việc, xây dựng cuộc sống tốt đẹp hơn.

Chỉ từ 34.500 đồng/tháng, lao động tự do được bảo vệ trước rủi ro tai nạn lao động Theo Nghị định 143/2024/NĐ-CP, từ năm 2025, hàng triệu lao động tự do trên cả nước sẽ có cơ hội được tham gia bảo hiểm ...

Bảo đảm an toàn cho lao động tự do - Bài 2: Shipper và những lỗ hổng bảo vệ Sự phát triển của nền kinh tế nền tảng đã thay đổi hoàn toàn cách thức làm việc của shipper, biến họ từ người lao ...

Bảo đảm an toàn cho lao động tự do - Bài 4: Rủi ro chực chờ trên từng cuốc xe Nghề xe ôm công nghệ, shipper ngày càng trở thành lựa chọn của nhiều lao động phổ thông do tính linh hoạt và không yêu ...