Động lực tăng trưởng và bức tranh an toàn, vệ sinh lao động còn nhiều bất cập

Không thể phủ nhận vai trò trụ cột của kinh tế tư nhân, với đóng góp hơn 51% GDP quốc gia, tạo việc làm cho hơn 40 triệu người (chiếm khoảng 82% tổng số lao động cả nước), khu vực này bao gồm gần 1 triệu doanh nghiệp đang hoạt động và khoảng 5 triệu hộ kinh doanh. Sự năng động của kinh tế tư nhân đã góp phần quan trọng vào việc duy trì tốc độ tăng trưởng kinh tế, chuyển dịch cơ cấu kinh tế và nâng cao đời sống người dân.

Tuy nhiên, ẩn sau những con số tăng trưởng là một thực trạng đáng chú ý về an toàn, vệ sinh lao động. Tai nạn lao động (TNLĐ) và bệnh nghề nghiệp (BNN) vẫn diễn biến phức tạp, đặc biệt tập trung tại các doanh nghiệp nhỏ, siêu nhỏ và hộ kinh doanh cá thể - lực lượng chiếm áp đảo trong kinh tế tư nhân. Như đánh giá từ bài viết của Tổng Bí thư Tô Lâm, kinh tế tư nhân dù có tiềm năng lớn nhưng "phần lớn là doanh nghiệp nhỏ và siêu nhỏ, tiềm lực tài chính và trình độ quản trị hạn chế". Chính những hạn chế này làm nảy sinh các nguy cơ mất an toàn, vệ sinh lao động.

Không khó để bắt gặp hình ảnh công nhân làm việc trên cao không dây an toàn. Ảnh minh họa: KT

Thực tế tại nhiều làng nghề, cơ sở sản xuất quy mô nhỏ, công trình xây dựng dân dụng cho thấy, người lao động thường xuyên phải làm việc trong môi trường tiềm ẩn nhiều yếu tố nguy hiểm, độc hại như bụi, hóa chất, tiếng ồn, rung động, nhiệt độ cao... nhưng lại thiếu hoặc không được trang bị đầy đủ phương tiện bảo vệ cá nhân (PPE). Tình trạng nhà xưởng chật hẹp, máy móc thiết bị cũ kỹ, thiếu che chắn an toàn, hệ thống điện tạm bợ, nguy cơ cháy nổ cao không phải là hiếm. Không khó để bắt gặp hình ảnh công nhân làm việc trên cao không dây an toàn, thợ cơ khí không kính bảo vệ, người lao động tiếp xúc hóa chất không găng tay, khẩu trang.

Công tác huấn luyện an toàn, vệ sinh lao động - một yêu cầu pháp lý bắt buộc, thường bị xem nhẹ hoặc thực hiện mang tính hình thức, đối phó. Nhiều người lao động, đặc biệt là lao động thời vụ, lao động tại các hộ kinh doanh, gần như không được trang bị kiến thức, kỹ năng cơ bản để tự bảo vệ mình trước các rủi ro nghề nghiệp.

Bên cạnh TNLĐ, việc chẩn đoán và ghi nhận BNN tại khu vực tư nhân gặp nhiều khó khăn do thiếu hệ thống giám sát sức khỏe định kỳ bài bản, thiếu sự liên kết chặt chẽ với các cơ sở y tế chuyên khoa, và bản thân người lao động cũng chưa nhận thức đầy đủ về nguy cơ này. Hậu quả là nhiều trường hợp BNN không được phát hiện sớm, dẫn đến điều trị khó khăn, để lại di chứng nặng nề, tạo gánh nặng cho gia đình và xã hội.

Áp lực cạnh tranh, nhiều doanh nghiệp cắt giảm đầu tư cho an toàn, vệ sinh lao động

Một trong những nguyên nhân sâu xa dẫn đến tình trạng xem nhẹ an toàn, vệ sinh lao động tại nhiều doanh nghiệp tư nhân, đặc biệt là nhóm doanh nghiệp nhỏ và siêu nhỏ, chính là áp lực cạnh tranh. Trong bối cảnh phải tối ưu hóa chi phí để tồn tại và phát triển, nhất là khi cạnh tranh với các doanh nghiệp lớn, doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài, nhiều doanh nghiệp đã lựa chọn cắt giảm các khoản chi phí bị cho là "không trực tiếp sinh lời", trong đó có chi phí đầu tư cho an toàn, vệ sinh lao động.

Ông Vương Văn Yến - một chủ doanh nghiệp chuyên sản xuất cơ khí ở Tây Mỗ (Nam Từ Liêm, Hà Nội) cho biết, việc đầu tư bài bản cho an toàn, vệ sinh lao động, từ cải thiện điều kiện làm việc, mua sắm trang thiết bị bảo hộ đạt chuẩn, đến tổ chức huấn luyện định kỳ, khám sức khỏe cho người lao động... đòi hỏi một nguồn lực không nhỏ. Với các đơn hàng giá trị thấp, biên lợi nhuận mỏng, áp lực về tiến độ, việc "thắt lưng buộc bụng" thường bắt đầu từ những khoản chi này. “Chúng tôi nhận thức được rủi ro, nhưng đôi khi bị đặt vào tình thế phải cân nhắc giữa chi phí an toàn và khả năng cạnh tranh về giá, tiến độ”, ông Yến cho hay.

Hộ kinh doanh cá thể - Khu vực cần được quan tâm đặc biệt

Hộ kinh doanh cá thể là một bộ phận cấu thành quan trọng của kinh tế tư nhân, với số lượng lên đến hơn 5 triệu hộ, đóng góp không nhỏ vào việc giải quyết việc làm và tạo thu nhập. Tuy nhiên, do đặc thù quy mô siêu nhỏ, tính chất gia đình và khung pháp lý hiện hành chưa coi đây là "doanh nghiệp" theo Luật Doanh nghiệp, nên phần lớn lực lượng lao động làm việc tại các hộ kinh doanh đang nằm ngoài phạm vi điều chỉnh đầy đủ của các quy định về an toàn, vệ sinh lao động.

Nguồn: Thông báo tình hình tai nạn lao động do Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội (công bố tháng 2/2025).

Người lao động tại đây thường không có hợp đồng lao động hoặc hợp đồng chỉ là hình thức, không được tham gia bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế, bảo hiểm thất nghiệp, bảo hiểm TNLĐ, BNN. Họ không được huấn luyện an toàn, vệ sinh lao động, không được khám sức khỏe định kỳ, không được trang bị PPE đầy đủ. Khi TNLĐ không may xảy ra, gánh nặng chi phí điều trị, mất mát thu nhập và những hệ lụy lâu dài thường đổ dồn lên vai người lao động và gia đình họ.

Công tác thanh tra, kiểm tra và xử lý vi phạm về an toàn, vệ sinh lao động đối với các hộ kinh doanh cũng gặp rất nhiều khó khăn do số lượng quá lớn, phân tán, lực lượng thanh tra mỏng và thiếu các chế tài đủ mạnh, phù hợp với đối tượng này.

Đầu tư cho an toàn, vệ sinh lao động không phải là gánh nặng chi phí, mà là một khoản đầu tư chiến lược cho sự phát triển bền vững. Ảnh minh họa: KT

Hướng tới giải pháp bền vững

Để kinh tế tư nhân phát triển mạnh mẽ, bền vững và thực sự trở thành động lực quan trọng hàng đầu của đất nước như kỳ vọng, vấn đề an toàn, vệ sinh lao động cần được nhìn nhận và giải quyết một cách căn cơ, đồng bộ. Tổng Bí thư Tô Lâm đã chỉ rõ: “Kinh tế tư nhân không thể phát triển mạnh mẽ nếu thiếu môi trường chính sách phù hợp, minh bạch và công bằng.” Điều này hoàn toàn đúng khi áp dụng vào lĩnh vực an toàn, vệ sinh lao động.

Về phía Nhà nước, cần sớm nghiên cứu, sửa đổi, bổ sung các quy định pháp luật về an toàn, vệ sinh lao động sao cho bao phủ và phù hợp hơn với đối tượng doanh nghiệp nhỏ, siêu nhỏ và đặc biệt là hộ kinh doanh cá thể, đảm bảo quyền lợi chính đáng về an toàn và sức khỏe cho người lao động trong khu vực này; Xây dựng các cơ chế, chính sách hỗ trợ thiết thực giúp doanh nghiệp nhỏ, siêu nhỏ và hộ kinh doanh tiếp cận dễ dàng hơn với các dịch vụ an toàn, vệ sinh lao động như: tư vấn kỹ thuật an toàn, đo kiểm môi trường lao động, huấn luyện an toàn, vệ sinh lao động chi phí thấp hoặc được trợ giá, hỗ trợ kinh phí mua sắm PPE, khuyến khích áp dụng các giải pháp quản lý rủi ro đơn giản, hiệu quả.

Tổng Bí thư Tô Lâm nhấn mạnh: "Nhà nước phải có phương thức quản lý phù hợp với cơ chế thị trường...". Theo đó, việc hỗ trợ an toàn, vệ sinh lao động cần linh hoạt, giảm thủ tục hành chính, tăng cường tư vấn thay vì chỉ thanh tra, xử phạt.

Bên cạnh đó, cần tăng cường nguồn lực và năng lực cho hệ thống thanh tra lao động, đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý, giám sát và xử lý vi phạm về an toàn, vệ sinh lao động, đảm bảo tính nghiêm minh của pháp luật.

Về phía doanh nghiệp và hộ kinh doanh: Cần nhận thức sâu sắc rằng đầu tư cho an toàn, vệ sinh lao động không phải là gánh nặng chi phí, mà là một khoản đầu tư chiến lược cho sự phát triển bền vững. Đảm bảo an toàn cho người lao động chính là bảo vệ tài sản quý giá nhất, nâng cao năng suất, chất lượng sản phẩm, giảm thiểu rủi ro pháp lý, tổn thất tài chính và xây dựng uy tín, thương hiệu cho doanh nghiệp; Tự giác tuân thủ các quy định pháp luật về an toàn, vệ sinh lao động. Chủ động cải thiện điều kiện làm việc, trang bị đầy đủ PPE, tổ chức huấn luyện và khám sức khỏe định kỳ cho người lao động. Xây dựng văn hóa an toàn tại nơi làm việc.

Về phía các tổ chức đại diện như Công đoàn, Hiệp hội, cần tăng cường giám sát việc thực hiện chính sách an toàn, vệ sinh lao động tại doanh nghiệp. Đẩy mạnh tuyên truyền, nâng cao nhận thức cho cả người sử dụng lao động và người lao động. Đồng hành, hỗ trợ người lao động, đặc biệt là lao động trong khu vực phi chính thức, tiếp cận thông tin và các chương trình về an toàn, vệ sinh lao động.

An toàn lao động là nền tảng cho sự thịnh vượng

Kinh tế tư nhân là động lực quan trọng để Việt Nam hiện thực hóa khát vọng trở thành quốc gia phát triển, thu nhập cao vào năm 2045 theo mục tiêu Nghị quyết của Đảng và kỳ vọng của Nhân dân. Nhưng sự phát triển đó phải đặt con người vào vị trí trung tâm, như Tổng Bí thư Tô Lâm khẳng định, một nền kinh tế cường thịnh phải "dựa vào nội lực là khu vực tư nhân vững mạnh, đóng vai trò tiên phong trong đổi mới và phát triển đất nước." Sức mạnh đó không thể được xây dựng trên sự đánh đổi sức khỏe, tính mạng của người lao động.

Vì vậy, việc giải quyết triệt để những vấn đề còn tồn tại về an toàn, vệ sinh lao động trong kinh tế tư nhân không chỉ là trách nhiệm pháp lý, đạo đức mà còn là yêu cầu cấp thiết để đảm bảo sự phát triển bền vững, công bằng và nhân văn. Chỉ khi người lao động được làm việc trong môi trường an toàn, được tôn trọng và bảo vệ, kinh tế tư nhân mới thực sự phát huy hết tiềm năng, đóng góp vững chắc vào sự thịnh vượng chung của quốc gia.

Tai nạn lao động năm 2024: Tăng cả số vụ, số người chết và thiệt hại kinh tế Thông báo tình hình tai nạn lao động do Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội (công bố tháng 2/2025) cho thấy, năm ...

Tháng Công nhân – Tháng hành động về an toàn, vệ sinh lao động 2025: Đồng hành để bảo vệ người lao động Năm 2025, với nhiều dấu mốc lịch sử quan trọng của đất nước và cũng là năm đầu tiên thực hiện Luật Công đoàn mới, ...

Mạng lưới An toàn vệ sinh viên EVN: "Trái tim" của văn hóa an toàn và giải pháp giảm thiểu rủi ro tai nạn Mạng lưới An toàn vệ sinh viên (ATVSV) của Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) đóng vai trò quan trọng trong việc đảm bảo ...