Công nghệ có vi phạm quyền riêng tư?

Nếu bạn đã xem bộ phim xuất sắc năm 2001 của Stanley Kubrick Chuyến du hành không gian (A Space Odyssey), bạn sẽ thấy siêu máy tính HAL 9000 (máy tính thuật toán được lập trình theo kinh nghiệm) sử dụng trí tuệ nhân tạo để phát hiện cảm xúc và đau khổ, đồng thời điều khiển tất cả hệ thống của tàu vũ trụ, bao gồm cả phi hành đoàn. Điều này có thể hình dung với các phương pháp giám sát lao động mới mà hiện nay chúng ta đang thấy xuất hiện ngày càng nhiều với mục đích được cho là để cải thiện môi trường làm việc - nghe có vẻ kỳ quặc.

Với lý do đảm bảo sức khỏe và an toàn tại nơi làm việc, một số công ty đã triển khai hệ thống cảm biến nhiệt độ cơ thể hoặc độ giãn đồng tử từ xa. Trong bức ảnh này, một ngư dân được nhận dạng khi anh ta đến nơi làm việc ở Thái Lan. Ảnh: ILO khu vực châu Á - Thái Bình Dương.

Lấy ví dụ, văn phòng Canon ở Bắc Kinh lắp đặt camera thông minh ngăn chặn thực hiện các hoạt động như lên lịch họp, vào một số phòng nhất định, trừ khi họ phát hiện ra nụ cười của những người tham dự. Ở châu Âu, một số công ty cung cấp cho nhân viên cơ hội tham gia vào các thử nghiệm kinh doanh mới với việc cung cấp cho họ những chiếc kính giúp thiết lập các chỉ số cảm xúc.

Thực tiễn này cũng đã xâm nhập vào lĩnh vực giao thông vận tải. Nền tảng kỹ thuật số đã thay đổi mọi thứ một cách sâu sắc, dẫn tới việc làm mới như điều khiển ứng dụng và lập hóa đơn được xử lý thông qua nền tảng điện tử như Uber hay Grab. Việc sử dụng hệ thống theo dõi GPS trong ngành giao thông vận tải rất phổ biến, được cho là để bảo vệ sức khỏe và sự an toàn của NLĐ, nhưng trong thực tế, các công ty sử dụng dữ liệu được thu thập thông qua các hệ thống này cho mục đích kỷ luật, quản lý hành vi NLĐ.

Các công ty như Amazon giám sát tài xế bằng cách trang bị cho họ camera thông minh và tuyên bố là để “cải thiện sự an toàn” cho tài xế. Camera được lắp đặt tại app của một nửa trong tổng số lái xe của Amazon tại Hoa Kỳ, tự động ghi lại các “sự kiện”, bao gồm cả những lần lỡ hẹn giao hàng của tài xế. Nếu camera ghi lại hơn 5 sự kiện/100 chuyến đi, lái xe có thể tự động mất phần thưởng mà nhiều người đang phải sống phụ thuộc vào.

Những thực hành mới này khác xa so với mục đích của việc sử dụng thiết bị giám sát trước đây, hoàn toàn để cải thiện an toàn và an ninh nhà máy, như trộm cắp hoặc hỏa hoạn hoặc để cải thiện chất lượng quy trình và hoạt động kinh doanh. Về lý thuyết, việc sử dụng camera, GPS và trí tuệ nhân tạo có thể giúp ngăn ngừa rủi ro tại nơi làm việc để đảm bảo an toàn và sức khỏe cho NLĐ; thực tế, có nhiều tình huống người sử dụng lao động không thể theo dõi hoặc giám sát hoạt động trên thực địa bằng các phương tiện trực tiếp, nên cần tới các phương tiện giám sát từ xa, bằng công nghệ. Tuy nhiên, việc giám sát này được giới hạn đến đâu để không vi phạm vào sự riêng tư và kiểm soát mọi hành vi của NLĐ là vấn đề còn bỏ ngỏ?

Thương lượng tập thể liên quan tới ứng dụng trí tuệ nhân tạo

Hiện nay, trước sự xuất hiện của trí tuệ nhân tạo (AI), các điều khoản đạt được trong thương lượng tập thể rất khác nhau. Ví dụ thỏa thuận được đàm phán giữa Công ty điện gió Enercon Windenergy Tây Ban Nha và các nhân viên của công ty có nội dung như sau: “Công ty có hệ thống theo dõi GPS được cung cấp cho NLĐ để lắp đặt trong tất cả các phương tiện đi lại. Việc này nhằm mục đích đảm bảo đội xe được tổ chức hiệu quả hơn và phối hợp tốt hơn giữa đội kỹ thuật với đội an toàn và sức khỏe của NLĐ. Mục đích của việc lắp đặt các thiết bị này không phải để giám sát hành vi hoặc hoạt động thông thường của NLĐ. Tuy nhiên, theo các nguyên tắc pháp lý, thông tin do hệ thống GPS cung cấp có thể được sử dụng để áp dụng chế độ kỷ luật của công ty đối với các hành vi sai trái nhỏ, nghiêm trọng hoặc rất nghiêm trọng, liên quan đến hành vi được xác minh bằng dữ liệu thu được từ hệ thống GPS”.

Như vậy, mục tiêu sử dụng trí tuệ nhân tạo vì lý do an toàn tại nơi làm việc và đảm bảo không sử dụng trí tuệ nhân tạo để xử lý kỷ luật NLĐ rõ ràng không phải là một nhiệm vụ dễ dàng.

Thương lượng tập thể là công cụ bảo vệ quyền của NLĐ nên việc sử dụng công nghệ giám sát NLĐ cũng có thể được giải quyết thông qua thương lượng tập thể. Ví dụ, nếu điều khoản thương lượng tập thể nêu là “các doanh nghiệp có thể sử dụng công nghệ video để quan sát nét mặt của công nhân phát hiện và giải quyết vấn đề” là thiếu sự tôn trọng, trái pháp luật đối với quyền và tự do của NLĐ, bởi vì việc xử lý dữ liệu thu được có thể liên quan đến việc lập hồ sơ về hành vi của NLĐ. Tuy nhiên, nếu thương lượng tập thể quy định rằng việc giám sát video chỉ liên quan tới quy trình làm việc, không gắn với quan sát và nhận diện khuôn mặt, thì có thể hợp lý.

Một vấn đề khác liên quan đến quyền ngắt kết nối của NLĐ. Quyền này được xem là một biện pháp để nâng cao sức khỏe và sự an toàn của NLĐ, khi mệt mỏi hoặc có vấn đề riêng, NLĐ có quyền ngắt kết nối. Tuy nhiên, một thỏa ước tập thể trong lĩnh vực vận tải hành khách của Madrid, Tây Ban Nha lại có điều khoản rằng một lần ngắt kết nối trong thời gian làm việc bình thường, là hành vi thiếu sót nghiêm trọng, cho rằng ngắt kết nối là người lái xe đã không dành đủ thời gian có mặt trên nền tảng (app).

Bảo vệ chống lại việc lạm dụng công nghệ để giám sát NLĐ

NLĐ có thể bị tổn hại nghiêm trọng về sức khỏe hoặc mất đi bản sắc con người do yêu cầu về tốc độ làm việc nhanh hơn để theo kịp với máy móc thông minh. David Graeber giải thích trong cuốn sách Việc làm nhảm nhí (Bullshit Jobs) xuất bản năm 2018, là công nghệ vẫn thường xuyên được sử dụng để đảm bảo con người làm việc chăm chỉ hơn, chứ không phải tốt hơn, dẫn đến các mối đe dọa tiềm ẩn về sức khỏe và an toàn. Việc sử dụng dữ liệu của NLĐ để khuyến khích hoặc trừng phạt NLĐ có thể làm tăng thêm tình trạng bất an và căng thẳng nghề nghiệp.

Vì vậy, cần tìm kiếm cách tiếp cận sáng tạo để tăng cường bảo vệ NLĐ trước quá trình chuyển đổi số liên quan tới định vị NLĐ và cảm xúc của họ, những yếu tố chính trong quá trình chuyển đổi sang mô hình kinh doanh số. Cần có các biện pháp phòng ngừa việc dựa vào lý do an toàn tại nơi làm việc để thu thập và xử lý dữ liệu của nhân viên cho mục tiêu kinh doanh. Nói cách khác, việc sử dụng công nghệ giám sát chỉ được chấp nhận vì mục đích ngăn chặn hoặc giảm thiểu những rủi ro đối với NLĐ trong môi trường làm việc. Các công nghệ giám sát vì an toàn của NLĐ phải được kiểm tra và đánh giá rủi ro trước khi áp dụng, bao gồm cả nguy cơ nó ảnh hưởng đến các quyền cơ bản khác của NLĐ, như quyền riêng tư và bảo vệ dữ liệu cá nhân. Đại diện NLĐ cần được tham gia ở mỗi bước của quá trình áp dụng để đảm bảo các công nghệ giám sát được đưa vào không vi phạm các quyền của NLĐ.

(Dịch và biên soạn theo tin Tổng Công đoàn Quốc tế - ITUC)

Đảm bảo an toàn người bệnh Là một trong hai trụ cột chuyên môn quan trọng nhất của ngành Y tế, lĩnh vực khám chữa bệnh đã, đang và tiếp tục ...

Xưởng X78: Chủ động bảo đảm an toàn tuyệt đối về người và trang thiết bị kỹ thuật Với nhiệm vụ nặng nề, công việc vất vả, yêu cầu cao, môi trường làm việc phải đối mặt với ô nhiễm, độc hại, Đảng ...

An toàn để vui xuân, đón Tết Tết là thời điểm công tác đảm bảo an toàn, vệ sinh lao động (ATVSLĐ) cần được chú trọng hơn bao giờ hết. Bởi lẽ, ...