Thực trạng kỹ năng của lao động

Theo khảo sát của Tổng cục Thống kê trong giai đoạn 2020 - 2023, tính đến tháng 12/2020, có hơn 32 triệu người Việt Nam từ 15 tuổi trở lên bị ảnh hưởng tiêu cực bởi dịch bệnh, bao gồm mất việc, giảm giờ làm, giảm thu nhập và những tác động khác.

Là một quốc gia có độ mở nền kinh tế lớn, hội nhập quốc tế sâu rộng, Việt Nam dù phải chịu nhiều tác động từ đại dịch, ngành Công nghiệp chế biến chế tạo vẫn tiếp tục đóng vai trò chủ chốt dẫn dắt tăng trưởng của nền kinh tế.

Trên toàn cầu, đại dịch và cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0 đã dẫn theo sự thay đổi lớn đối với yêu cầu kỹ năng của người lao động. Đại dịch đã khiến các doanh nghiệp nhanh chóng đẩy nhanh kế hoạch số hóa và tự động hóa. Theo nghiên cứu Cuộc Cách mạng kỹ năng giai đoạn mới 2 được ManpowerGroup công bố tại Diễn đàn Kinh tế thế giới Davos (Thụy Sỹ) tháng 1/2021, những công ty số hóa nhiều nhất đang tạo ra nhiều việc làm nhất (86% doanh nghiệp đang thực hiện số hóa đều lên kế hoạch tăng hoặc duy trì số lượng nhân viên của họ, so với chỉ 11% nhà tuyển dụng có kế hoạch giảm hay dừng tự động hóa).

Công nhân Samsung Việt Nam (một doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực Chế biến chế tạo). Ảnh minh họa.

Hiện nay, nguồn vốn đầu tư nước ngoài (FDI) vẫn tiếp tục đổ về Việt Nam, tạo thêm nhiều cơ hội kinh doanh và việc làm trong nước.

Vì vậy, để đón đầu các xu hướng đầu tư nước ngoài mới và xây dựng thị trường lao động việc làm bền vững, cần chú trọng đánh giá được thực trạng kỹ năng hiện tại của người lao động, nhu cầu từ phía doanh nghiệp. Từ đó xây dựng chiến lược hành động toàn diện về nguồn nhân lực có kỹ năng nghề nghiệp và trình độ tay nghề phù hợp với mục tiêu phát triển kinh tế của đất nước, trong đó có khâu đào tạo lao động.

Theo khảo sát trên, hiện có 46% lao động trong các doanh nghiệp FDI đang làm các công việc kỹ năng thấp (giản đơn) và tỷ lệ này đặc biệt cao trong các ngành Lắp ráp ô tô, xe máy; May mặc và Điện tử. Khoảng 1/3 lao động đang làm các công việc có kỹ năng trung bình và trung bình thấp (nhân viên văn phòng, dịch vụ và bán hàng, thợ lắp ráp và vận hành máy móc thiết bị). Lao động làm các công việc yêu cầu kỹ năng cao (gồm nhóm lãnh đạo - quản lý, chuyên gia, kỹ thuật viên…) chỉ chiếm tỷ trọng nhỏ (18%).

46% lao động trong các doanh nghiệp FDI đang làm các công việc kỹ năng thấp và tỷ lệ này đặc biệt cao trong các ngành Lắp ráp ô tô, xe máy; May mặc và Điện tử. Ảnh minh họa.

Dưới tác động của cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0, trình độ ứng dụng công nghệ tại các doanh nghiệp FDI ngày càng được nâng cao, đòi hỏi người lao động phải có bằng cấp chuyên môn và kỹ năng phù hợp. Các kỹ năng lao động được doanh nghiệp xem là quan trọng nhất, cần thiết nhất đối với hoạt động sản xuất kinh doanh bao gồm: Kỹ năng chuyên môn; phẩm chất đạo đức nghề nghiệp, tính tuân thủ, kỷ luật; kỹ năng quản lý thời gian, tổ chức công việc; kỹ năng làm việc độc lập, linh hoạt trong điều kiện áp lực; kỹ năng làm việc nhóm, thiết lập mối quan hệ; kỹ năng thích ứng với sự thay đổi.

Nhóm các kỹ năng nhận thức bậc cao (năng lực sáng tạo, đề xuất ý tưởng, kỹ năng lãnh đạo, ra quyết định, kỹ năng số, năng lực phân tích, tư duy logic và phản biện) và nhóm các kỹ năng xã hội - hành vi (giải quyết vấn đề, xử lý xung đột, giao tiếp và thương lượng, ngoại ngữ) được doanh nghiệp đánh giá là quan trọng và cần thiết đối với người lao động.

Hiện các doanh nghiệp đánh giá mức độ đáp ứng các kỹ năng kỹ thuật, kỹ năng làm việc cốt lõi và kỹ năng mềm của người lao động chủ yếu mới ở mức trung bình - khá. Điều này phản ánh chất lượng lao động đang làm việc tại các doanh nghiệp FDI vẫn còn một khoảng cách nhất định so với kỳ vọng của các nhà đầu tư nước ngoài.

Đào tạo kỹ năng cho lao động ngành CN chế biến chế tạo tại các doanh nghiệp FDI

Để giải quyết vấn đề thiếu hụt kỹ năng của người lao động, các doanh nghiệp chủ yếu đã sử dụng các biện pháp chính như: Đào tạo lại lao động (81%), tuyển mới (78%), thuyên chuyển vị trí nhân sự phù hợp giữa các bộ phận (57%). Một bộ phận doanh nghiệp hiện sử dụng biện pháp khoán việc và thuê lại lao động (30%).

Nhóm kỹ năng mà doanh nghiệp gặp khó khăn nhất trong tuyển dụng là: Kỹ năng chuyên môn; khả năng ngoại ngữ; kỹ năng phân tích, tư duy logic và phản biện; kỹ năng sáng tạo, đề xuất ý tưởng; kỹ năng lãnh đạo, quản lý, ra quyết định, định hướng hiệu quả; kỹ năng giải quyết vấn đề, xử lý xung đột.

Doanh nghiệp còn gặp nhiều khó khăn trong tuyển dụng một số kỹ năng làm việc cốt lõi như kỹ năng giao tiếp và thương lượng, khả năng thích ứng với sự thay đổi, phẩm chất đạo đức nghề nghiệp, kỹ năng số… trong khi đây là những kỹ năng quan trọng giúp người lao động nổi bật và có lợi thế hơn trong mắt nhà tuyển dụng.

Nguyên nhân chủ yếu của tình trạng này là do chất lượng đào tạo còn hạn chế, chưa đáp ứng được yêu cầu của nhà tuyển dụng. Các ứng viên mặc dù được đào tạo đúng chuyên ngành cần tuyển song còn thiếu kiến thức nền tảng, thiếu kỹ năng thực hành và ứng dụng công nghệ hiện đại. Điều này một lần nữa khẳng định tồn tại khoảng trống nhất định giữa cung - cầu lao động về kỹ năng chuyên môn trong thị trường lao động.

Chất lượng lao động có kỹ năng tại các doanh nghiệp FDI vẫn chưa cao. Ảnh minh họa.

Một bộ phận doanh nghiệp rất chú trọng đến việc sử dụng và ứng dụng các công nghệ và tự động hóa vào trong quá trình sản xuất nhằm thay thế lao động và nâng cao năng suất và năng lực cạnh tranh (43%). Biện pháp hợp tác, đặt hàng với các cơ sở giáo dục đào tạo có tỷ lệ doanh nghiệp lựa chọn thấp nhất (chỉ chiếm có 31%), cho thấy mối liên kết giữa doanh nghiệp và các cơ sở giáo dục đào tạo còn hạn chế.

Hơn 67% doanh nghiệp còn lại chú trọng sử dụng biện pháp đào tạo lại, đào tạo nâng cao cho người lao động trong quá trình làm việc. Đây là biện pháp mang tính bền vững và góp phần tăng năng suất lao động, hiệu quả sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp trong trung và dài hạn.

Các doanh nghiệp chú trọng đào tạo cho người lao động với nhiều mục tiêu đa dạng: Đào tạo cho lao động mới vào làm việc; đào tạo để ứng dụng máy móc, công nghệ mới; đào tạo nâng cao năng lực cho cán bộ quản lý trong tình hình mới; đào tạo lại cho người lao động. Các doanh nghiệp FDI chủ yếu thực hiện đào tạo tại chỗ cho người lao động và liên kết với cơ sở đào tạo để đào tạo cho người lao động; hầu hết các doanh nghiệp có thực hiện đào tạo chuyên môn nghiệp vụ và một số kỹ năng làm việc cốt lõi, kỹ năng mềm.

Lao động trong ngành CN chế biến chế tạo cần được đào tạo nhiều kỹ năng. Ảnh minh họa.

Chính sách về đào tạo lao động được các doanh nghiệp đề xuất tập trung vào các biện pháp giúp các cơ sở giáo dục nghề nghiệp nâng cao chất lượng đào tạo, tăng cường mối liên kết giữa các trường nghề với doanh nghiệp nhằm đào tạo nguồn lao động phù hợp với nhu cầu.

Cụ thể: Các cơ sở giáo dục đào tạo cần gắn kết với doanh nghiệp trong việc xây dựng các chương trình đào tạo. Các cơ sở giáo dục đào tạo cần quan tâm tới việc đào tạo các kỹ năng làm việc cốt lõi, kỹ năng mềm cho học sinh, sinh viên; đặc biệt là kỹ năng ngoại ngữ, tin học văn phòng; kỹ năng làm việc an toàn và các kỹ năng mềm khác. Tăng cường công tác định hướng giáo dục nghề nghiệp sau bậc học phổ thông, giúp học sinh lựa chọn nghề nghiệp phù hợp với bản thân và nhu cầu của thị trường.

Cần có dự án chuẩn hóa, cập nhật ngành nghề đào tạo tại các cơ sở giáo dục đào tạo theo vị trí nghề nghiệp tại doanh nghiệp. Xây dựng các cơ chế thiết thực để khuyến khích doanh nghiệp tham gia đào tạo giáo dục nghề nghiệp, cũng như quy định mức độ doanh nghiệp phải tham gia hoạt động giáo dục nghề nghiệp.

Ngoài ra cần có sự kết hợp chặt chẽ giữa các trung tâm dịch vụ việc làm với các cơ sở giáo dục đào tạo và doanh nghiệp nhằm tạo ra mối liên kết giữa đào tạo, tuyển dụng lao động, giúp người học có cơ hội việc làm ngay sau khi ra trường. Thường xuyên tổ chức các buổi hội thảo về thực trạng tuyển dụng và nhu cầu lao động kỹ năng; các buổi hội thảo về dự báo nhu cầu nhân lực. Các buổi hội thảo có sự tham gia của đại diện doanh nghiệp để nhà tuyển dụng nắm được thông tin thị trường lao động và có cơ hội trao đổi, chia sẻ kinh nghiệm và học hỏi lẫn nhau.

Hơn 4.000 lao động nông thôn và thanh niên hoàn thành nghĩa vụ sẽ được đào tạo nghề UBND tỉnh Thừa Thiên Huế vừa ban hành kế hoạch đào tạo nghề cho lao động nông thôn và hỗ trợ đào tạo nghề, giải ...

Quảng Ngãi phấn đấu đến năm 2025 có tỷ lệ lao động qua đào tạo trên 65% UBND tỉnh Quảng Ngãi đề ra mục tiêu phấn đấu đến năm 2025, tỷ lệ lao động nông nghiệp trong tổng lao động xã hội ...

Đề xuất nâng bậc lương trước hạn 12 tháng với công chức năng động, sáng tạo Dự thảo lần 3 Nghị định về khuyến khích, bảo vệ cán bộ năng động, sáng tạo, dám nghĩ, dám làm, dám chịu trách nhiệm ...