Một số vấn đề về quản lý vệ sinh lao động và chăm sóc sức khỏe người lao động

Môi trường lao động có nhiều cải thiện

Môi trường lao động có nhiều yếu tố nguy hiểm, có hại là một trong những nguyên nhân chủ yếu ảnh hưởng đến sức khỏe, an toàn và hiệu quả công việc của người lao động. Ngoài ra còn nhiều nguyên nhân khác như: máy móc, thiết bị không đảm bảo yêu cầu nghiêm ngặt về an toàn, vệ sinh lao động (ATVSLĐ), nhận thức và việc tuân thủ các quy định về ATVSLĐ của người sử dụng lao động, người lao động hạn chế, không sử dụng phương tiện bảo vệ cá nhân hoặc sử dụng không đúng, thời gian làm việc, thời gian nghỉ ngơi không đảm bảo…

Theo quy định của pháp luật, việc thực hiện quan trắc môi trường lao động ít nhất 1 lần/năm tại các vị trí người lao động làm việc và thực hiện các giải pháp cải thiện điều kiện lao động là một trong các biện pháp góp phần phòng, chống bệnh nghề nghiệp. Để có căn cứ thực hiện việc quan trắc môi trường lao động, người sử dụng lao động phải đánh giá rủi ro tại nơi làm việc, lập hồ sơ vệ sinh môi trường lao động của cơ sở. Việc quan trắc môi trường lao động sẽ được thực hiện bởi các tổ chức đã công bố đủ điều kiện quan trắc môi trường lao động.

Hiện nay, có 230 tổ chức đã công bố đủ điều kiện thực hiện quan trắc môi trường lao động. Danh sách công bố được đăng tải công khai trên Cổng thông tin điện tử của Bộ Y tế và của Cục Quản lý môi trường y tế để các cơ sở lao động dễ dàng tiếp cận thông tin.

Quy trình khám sức khỏe công nhân và khám bệnh nghề nghiệp. Đồ họa: NIOEH

Theo báo cáo của các tỉnh/thành phố, môi trường lao động trong các cơ sở sản xuất, kinh doanh giai đoạn 2012-2023 có bước cải thiện đáng kể so với giai đoạn 2006-2011. Cụ thể như số lượng mẫu được quan trắc trung bình trong năm có xu hướng tăng và tăng gấp 2 lần (năm 2012 là 475.547 mẫu và năm 2023 là 1.099.658 mẫu); tỷ lệ mẫu không đạt tiêu chuẩn, quy chuẩn cho phép giảm từ 8,35% xuống 4,81%.

Bên cạnh những kết quả đã đạt được kể trên, công tác quản lý môi trường lao động vẫn còn gặp rất nhiều khó khăn, thách thức như:

Số lượng cơ sở thực hiện quan trắc môi trường lao động chỉ chiếm khoảng 20% tổng số cơ sở có yếu tố nguy hiểm, có hại được quản lý. Môi trường lao động tại nhiều cơ sở sản xuất, kinh doanh chưa đảm bảo. Vẫn còn nhiều yếu tố có tỷ lệ mẫu quan trắc không đạt quy chuẩn kỹ thuật cao như: phóng xạ, điện từ trường, tiếng ồn, ánh sáng, bụi.

Việc tổ chức thực hiện quan trắc môi trường lao động nhiều lúc còn hình thức, chưa phản ánh hết các yếu tố nguy cơ trong môi trường lao động. Công tác kiểm tra giám sát ngoại kiểm môi trường lao động còn gặp nhiều khó khăn do thiếu nguồn lực.

Một số cơ sở lao động không tuân thủ các quy định của pháp luật về ATVSLĐ như: lập hồ sơ vệ sinh môi trường lao động; quan trắc môi trường lao động, tổ chức khám, quản lý sức khỏe người lao động, trang bị phương tiện bảo vệ cá nhân cho người lao động... dẫn tới có nhiều trường hợp người lao động bị mắc bệnh nghề nghiệp đặc biệt trong các cơ sở lao động vừa, nhỏ và các ngành nghề có nguy cơ cao như khai thác, chế biến vật liệu xây dựng, sử dụng hóa chất, khai thác mỏ,…

PGS.TS Lương Mai Anh - Cục trưởng Cục Quản lý môi trường y tế (áo xanh - thứ 2 từ trái sang) kiểm tra công tác khám sức khỏe nghề nghiệp cho nhân viên y tế. Ảnh: NVCC.

Nhiều vấn đề sức khoẻ người lao động mới nảy sinh

Trong những năm đầu thế kỷ 21, các vấn đề sức khỏe của người lao động đã có sự thay đổi đáng kể do sự phát triển nhanh chóng của công nghệ, vật liệu, sự chuyển đổi trong cơ cấu kinh tế và môi trường làm việc cũng như cơ cấu bệnh tật, các vấn đề liên quan đến biến đổi khí hậu… Ngoài các vấn đề sức khoẻ nghề nghiệp truyền thống do tiếp xúc với bụi, ồn, hoá chất độc… nhiều vấn đề sức khoẻ mới nảy sinh và có xu hướng gia tăng liên quan đến bức xạ, từ trường, hoá chất mới, dịch bệnh truyền nhiễm, căng thẳng thần kinh tâm lý, cơ xương khớp, các bệnh không lây nhiễm…

Công nghệ và tự động hóa giúp giảm công việc nặng nhọc, tăng hiệu suất và an toàn, tuy nhiên cũng yêu cầu người lao động phải liên tục cập nhật kỹ năng, kiến thức và tăng thời gian làm việc với màn hình, thiết bị điện tử dẫn tới các căng thẳng và các vấn đề sức khoẻ liên quan đến tâm sinh lý, ergonomi, thị lực; nhiều vật liệu mới được đưa vào sản xuất cần có những theo dõi đánh giá lâu dài về ảnh hưởng đối với sức khoẻ; tác động của đại dịch COVID-19 đã thúc đẩy xu hướng làm việc từ xa cũng tạo ra các thách thức mới về sức khoẻ tâm lý và cân bằng công việc - cuộc sống.

Việc quan tâm và tuân thủ các quy định về ATVSLĐ của người sử dụng lao động và người lao động cũng có nhiểu chuyển biến. Giai đoạn 2012 – 2023, tỉ lệ khám sức khoẻ định kỳ cho người lao động tăng gấp gần 2 lần so với giai đoạn 2006 – 2011. Trung bình mỗi năm có trên 2 triệu lượt người lao động được khám sức khỏe định kỳ (chiếm 40%).

Một số bệnh thường gặp ở người lao động tại các cơ sở sản xuất có xu hướng gia tăng trong vòng 5 năm trở lại đây bao gồm: bệnh đường hô hấp (29,3%), các bệnh về đường tiêu hoá (15%), bệnh cơ-xương-khớp (8,35%) và các bệnh về da (4,75%). Số ngày nghỉ ốm trung bình 2,75 ngày/người lao động/năm (tăng hơn 3 lần so với trung bình ngày nghỉ ốm giai đoạn 2012-2016); nghỉ do tai nạn lao động 18,2 ngày, bệnh nghề nghiệp 3,27 ngày.

Liên quan đến công tác quản lý bệnh nghề nghiệp, nhìn chung, trong những năm đầu thế kỷ 21, mô hình bệnh nghề nghiệp đã có sự thay đổi. Trước đây nhóm các bệnh bụi phổi là các bệnh phổ biến và chiếm tỷ lệ cao trong số phát hiện và chẩn đoán hằng năm.

Đến nay, bệnh điếc nghề nghiệp, các bệnh do yếu tố vi sinh và các bệnh nhiễm độc dần dần đã phát hiện và chẩn đoán có xu hướng tăng dần. Số người lao động tiếp xúc trực tiếp với yếu tố có hại được khám phát hiện bệnh nghề nghiệp hằng năm tăng gấp 4 lần trong 10 năm qua.

Trung bình mỗi năm có khoảng 7.000 người lao động được chẩn đoán mắc bệnh nghề nghiệp và có 500 trường hợp được giám định bệnh nghề nghiệp, trong đó có 8,2% người lao động được hưởng trợ cấp 1 lần, và 34,8% người lao động được hưởng trợ cấp hằng tháng.

Đoàn giám sát của Bộ LĐ-TB&XH kiểm tra thực tế công tác vệ sinh lao động, chăm sóc sức khoẻ, phòng chống bệnh nghề nghiệp tại Bệnh viện Phổi Trung ương. Ảnh: ĐVCC.

Những khó khăn trong công tác quản lý vệ sinh lao động, sức khỏe người lao động

Mặc dù đã đạt được những kết quả nhất định nhưng công tác quản lý vệ sinh lao động, chăm sóc sức khỏe người lao động và phòng, chống bệnh nghề nghiệp hiện nay vẫn còn nhiều khó khăn, thách thức.

Việc tăng nhanh số lượng các cơ sở sản xuất, kinh doanh trong nhiều lĩnh vực mới và công nghệ hiện đại kéo theo gia tăng nhiều yếu tố có hại trong môi trường lao động.

Biến đổi khí hậu và các hiện tượng thời tiết cực đoan ảnh hưởng đến sức khoẻ của cộng đồng nói chung và người lao động nói riêng nhất là những người lao động phải làm việc trong môi trường ngoài trời.

Ảnh hưởng của đại dịch COVID-19 đã tác động hết sức nghiêm trọng đến sinh mạng, sức khỏe, đời sống của nhân dân và ảnh hưởng sâu sắc mọi mặt kinh tế - xã hội của đất nước. Đặc biệt, đại dịch đã làm đình trệ hoạt động sản xuất, tác động tiêu cực đến việc làm, sinh kế, tâm lý của nhân dân, nhất là người lao động.

Mỗi năm, Việt Nam có khoảng gần 1 triệu người bước vào độ tuổi lao động. Tuy lực lượng lao động tăng cả về số lượng và trình độ chuyên môn, song chủ yếu là lao động nông nghiệp, phần đông chưa qua đào tạo nghề, thiếu hiểu biết về y tế lao động, về các yếu tố có hại tại nơi làm việc có thể gây bệnh nghề nghiệp.

Gần 90% doanh nghiệp ở Việt Nam là doanh nghiệp nhỏ và siêu nhỏ. Người sử dụng lao động bị chi phối nhiều bởi sức ép tăng trưởng kinh tế, lợi nhuận nên chưa thực thi đầy đủ trách nhiệm theo quy định, hoăc chỉ thực hiện về hình thức, chưa đảm bảo chất lượng.

Bên cạnh đó, kinh phí dành cho chăm sóc và nâng cao sức khỏe người lao động, phòng chống bệnh nghề nghiệp tại các đơn vị, địa phương còn hạn chế. Một số địa phương còn chưa quan tâm đúng mức đến lĩnh vực y tế lao động, phòng chống bệnh nghề nghiệp.

Công tác thanh tra, kiểm tra còn hạn chế, mới tập trung nhiều vào các vấn đề liên quan đến ATLĐ.

Công tác phối hợp liên ngành giữa các cấp, các đơn vị từ trung ương đến địa phương cũng như phối hợp giữa các Sở ban ngành tại tuyến tỉnh trong tổ chức triển khai hoạt động, thanh tra, kiểm tra, thông tin tuyên truyền, có lúc có nơi còn chưa chặt chẽ, kịp thời.

Môi trường lao động còn nhiều yếu tố có hại vượt tiêu chuẩn cho phép. Các yếu tố tâm sinh lý ecgonomy, tác nhân sinh học, dung môi, các chất gây ung thư (đặc biệt đối với amiăng trắng), tác nhân sinh học chưa được quan tâm quan trắc. Môi trường lao động làng nghề còn ô nhiễm nghiêm trọng.

Tình trạng dinh dưỡng và bữa ăn ca của công nhân trong những năm gần đây có được cải thiện. Ảnh: T. Phúc.

Một số giải pháp nâng cao chất lượng quản lý vệ sinh lao động, chăm sóc sức khỏe người lao động

So với giai đoạn trước, công tác vệ sinh lao động, chăm sóc sức khỏe người lao động, phòng chống bệnh nghề nghiệp tại Việt Nam có nhiều thuận lợi. Tuy nhiên, quá trình triển khai vẫn còn một số khó khăn và hạn chế, chưa đáp ứng được nhu cầu chăm sóc sức khỏe người lao động hiện nay.

Trong thời gian tới, việc nâng cao chất lượng quản lý nhà nước về vệ sinh lao động, quan trắc môi trường lao động, phòng chống bệnh nghề nghiệp cần tăng cường và quan tâm hơn nữa để đảm bảo sự thích ứng linh hoạt, an toàn. Trong đó, cần tập trung thực hiện các giải pháp sau:

Đảm bảo chất lượng công tác tuyên truyền, huấn luyện ATVSLĐ cho người sử dụng lao động và người lao động để thực hiện đúng các quy định liên quan đến công tác ATVSLĐ, bao gồm: thực hiện đánh giá rủi ro tại nơi làm việc, lập hồ sơ vệ sinh môi trường lao động, tổ chức quan trắc môi trường lao động…

Quy định chặt chẽ hơn đối với việc tổ chức quan trắc môi trường lao động theo các ngành nghề và nhóm nguy cơ gây bệnh nghề nghiệp.

Tăng cường năng lực công tác giám sát của cơ quan y tế ở địa phương đối với việc thực hiện quan trắc môi trường lao động tại các cơ sở trên địa bàn

Nghiên cứu các mô hình trên thế giới về các quy định liên quan đến yêu cầu cơ sở lao động tự trang bị các máy giám sát môi trường lao động tự động và khả năng áp dụng ở Việt Nam.

Cần quy định về cơ chế và nguồn lực cho phép ngoại kiểm của các cơ quan y tế đối với môi trường lao động ở các cơ sở có nguy cơ cao.

Đẩy mạnh đầu tư nguồn lực và ngân sách cho công tác vệ sinh lao động, chăm sóc sức khỏe người lao động và phòng chống bệnh nghề nghiệp trong tình hình mới. Tập trung cho các nội dung chuyên môn nghiệp vụ như: Nâng cao năng lực quản lý nhà nước về công tác vệ sinh lao động, chăm sóc sức khỏe người lao động và phòng chống bệnh nghề nghiệp;

Rà soát tổ chức y tế tại các khu cụm công nghiệp. Tăng cường đào tạo bác sỹ chuyên ngành bệnh nghề nghiệp, người làm công tác y tế tại các cơ sở sản xuất kinh doanh;

Xây dựng cơ chế và hướng dẫn chăm sóc sức khỏe phòng chống bệnh nghề nghiệp cho người lao động thuộc khu vực không có hợp đồng lao động;

Nâng cao sức khỏe, phòng chống các bệnh không lây nhiễm (tăng huyết áp, đái tháo đường, tim mạch, bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính và ung thư), phòng chống tác hại của thuốc lá, rượu bia, dinh dưỡng hợp vệ sinh cho người lao động;

Phòng chống bệnh nghề nghiệp tại một số ngành nghề có nguy cơ cao (cơ khí luyện kim, chế tạo máy, khai thác mỏ, ngành sản xuất da giầy, hóa chất và linh kiện điện tử, ngành y tế và nông nghiệp) và bệnh liên quan đến amiăng;

Tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra việc thực hiện pháp luật về ATVSLĐ; đẩy mạnh thanh tra, kiểm tra đột xuất. Hoàn thiện các hướng dẫn kiểm tra, xử phạt;

Xây dựng cơ chế chính sách nguồn lực đảm bảo chất lượng dịch vụ ATVSLĐ;

Tiếp tục hội nhập, tăng cường hợp tác quốc tế với các nước trong khu vực, các nước phát triển.

Vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh về công tác an toàn, vệ sinh lao động Chủ tịch Hồ Chí Minh không chỉ là anh hùng giải phóng dân tộc, danh nhân văn hóa thế giới mà còn là người để ...

Phải coi an toàn, vệ sinh lao động là hoạt động thường xuyên, liên tục Tháng Hành động về an toàn, vệ sinh lao động (ATVSLĐ) năm 2024 có chủ đề “Tăng cường đảm bảo ATVSLĐ tại nơi làm việc ...

Quyền và nghĩa vụ của người sử dụng lao động trong công tác an toàn, vệ sinh lao động Người sử dụng lao động có quyền yêu cầu người lao động chấp hành quy định về an toàn, vệ sinh lao động (ATVSLĐ) và ...