Hình ảnh minh họa thuốc lá điện tử. Nguồn: WHO.

Nhận diện “thuốc lá mới”

ThS. BS. Nguyễn Tuấn Lâm từ Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) cho biết, các loại "thuốc lá mới" như thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng đang trở thành mối lo ngại lớn về sức khỏe cộng đồng.

Các sản phẩm này không chỉ có khả năng gây nghiện cao mà còn đa dạng về hình thức, từ thuốc lá điện tử đến các dạng sản phẩm như xì gà điện tử, shisha điện tử, thuốc lá nung nóng… đang ngày càng phổ biến, tạo ra nhiều nguy cơ cho sức khỏe, đặc biệt là đối với giới trẻ.

Theo WHO, thuốc lá điện tử là hệ thống phân phối điện tử, được thiết kế để hóa hơi dung dịch thay vì đốt cháy như thuốc lá truyền thống. Thuốc lá điện tử khác biệt với thuốc lá truyền thống ở chỗ không sử dụng sợi hay lá thuốc lá.

Dung dịch này có thể chứa hoặc không chứa nicotine, nhưng thường có các hóa chất độc hại như hạt mịn (PM), propylene glycol, glycerin, formaldehyde, acetaldehyde, hợp chất hữu cơ dễ bay hơi (VOCs), hydrocarbon thơm đa vòng (PAHs), nitrosamine (TSNAs), kim loại, hạt silicate, các chất dicarbonyl (như glyoxal, methylglyoxal, diacetyl) và hydroxycarbonyl (acetol).

Việc hít phải những chất này không chỉ gây hại cho người sử dụng mà còn ảnh hưởng đến người xung quanh.

Các sản phẩm thuốc lá điện tử. Nguồn: Cục Dự phòng và Kiểm soát bệnh tật Hoa Kỳ.

Đồng thời, WHO cũng cảnh báo về thuốc lá nung nóng – sản phẩm tạo ra sol khí chứa nicotine và hóa chất độc hại khi được làm nóng. Thuốc lá nung nóng thường có thêm phụ gia, hương vị, và nhiều biến thể nhiệt độ cùng thiết kế phức tạp, cho phép tùy chỉnh lượng khói và nhiệt độ.

WHO nhấn mạnh, khó có thể kiểm soát và dự đoán các biến thể mới của thuốc lá nung nóng khi thị trường không ngừng cải tiến thiết bị với các tùy chỉnh về nhiệt độ, khói và hương liệu để thu hút người dùng.

Hiện, Việt Nam đang phải đối mặt với sự gia tăng người sử dụng “thuốc lá mới”, chủ yếu là thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng, đặc biệt là trong giới trẻ.

Chỉ trong vòng 2 năm, tỷ lệ sử dụng thuốc lá điện tử trong học sinh 13-15 tuổi đã gia tăng một cách đáng kể (từ 3,5% năm 2022 lên 8,1% năm 2023). Ở người trên 15 tuổi, tỷ lệ sử dụng thuốc lá điện tử cũng tập trung cao ở nhóm 15 - 24 tuổi là 7,3%; nhóm tuổi 25 - 44 là 3,2%; nhóm 45 - 64 tuổi là 1,4%.

GS.TS Trần Văn Thuấn, Thứ trưởng Bộ Y tế nhấn mạnh: Điều này dẫn đến gánh nặng bệnh không lây nhiễm bao gồm các bệnh chính là tim mạch, ung thư, đái tháo đường, bệnh phổi mạn tính… đang gia tăng nhanh chóng.

ThS. BS. Nguyễn Tuấn Lâm (đứng) cho biết, các loại "thuốc lá mới" đang trở thành mối lo ngại lớn về sức khỏe cộng đồng. Ảnh: Moh

Tất cả các sản phẩm “thuốc lá mới” đều độc hại

WHO đã cảnh báo rằng tất cả các sản phẩm “thuốc lá mới” đều độc hại, có chứa nhiều độc tố khác nhau có thể gây ung thư, bệnh tim và các bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính.

TS.BS.Nguyễn Trung Nguyên - Giám đốc Trung tâm Chống độc, Bệnh viện Bạch Mai cho biết, ngày nào Trung tâm Chống độc cũng có bệnh nhân ngộ độc thuốc lá điện tử được điều trị tại đơn vị, trong đó rất nhiều trường hợp là học sinh, thanh thiếu niên phải cấp cứu do ngộ độc chất ma túy trộn thuốc lá điện tử.

Các ca ngộ độc thuốc lá điện tử đều vào viện với biểu hiện co giật, kích thích, vật vã, ảo giác, loạn thần, hôn mê, tổn thương não và nhiều cơ quan khác, để lại di chứng nặng nề với sức khỏe.

Rõ ràng, thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng không phải là những sản phẩm an toàn như nhiều người lầm tưởng. Những tác hại đối với sức khỏe từ các sản phẩm này đã được chứng minh rõ ràng qua nhiều nghiên cứu.

TS.BS.Nguyễn Trung Nguyên - Giám đốc Trung tâm Chống độc, Bệnh viện Bạch Mai thăm khám cho bệnh nhân đang điều trị tại Trung tâm. Ảnh: BVCC

Theo WHO, với thuốc lá điện tử, người sử dụng có nguy cơ bị tổn thương phổi cấp tính dẫn đến tử vong, hoặc bỏng và chấn thương từ các vụ nổ pin.

Đặc biệt, nicotine trong thuốc lá điện tử là chất gây nghiện mạnh, gây ảnh hưởng tiêu cực đến sự phát triển não bộ của thanh thiếu niên, làm suy giảm trí nhớ, khả năng tập trung, và dễ dẫn đến các rối loạn tâm thần.

Ngoài ra, thuốc lá điện tử cũng gây ra nhiều vấn đề về hô hấp như khó thở, ho, và làm nặng thêm các bệnh về phổi như hen suyễn, và bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính.

Sử dụng thuốc lá điện tử có thể ảnh hưởng đến chức năng tim mạch, gây viêm, giảm chức năng nội mô và nguy cơ xơ vữa động mạch.

Không chỉ vậy, hút thuốc lá điện tử còn gây nhiều nguy hại, với khói tỏa chứa nhiều chất độc hại tiềm ẩn nguy cơ ung thư, tổn thương hệ thần kinh và làm suy yếu hệ miễn dịch.

Điều này chỉ ra rằng người dùng kép – tức là sử dụng kết hợp thuốc lá điếu và thuốc lá điện tử hoặc thuốc lá nung nóng – đang tự đặt mình vào nguy cơ sức khỏe cao hơn do phải chịu tác hại từ nhiều loại hóa chất độc hại cùng lúc.

Sự xuất hiện thêm các sản phẩm thuốc lá mới này làm gia tăng số người hút thuốc, tăng nguy cơ sử dụng ma tuý và các chất gây nghiện khác. Thượng tá Nguyễn Duy Trung (Cục Phòng, chống tội phạm về ma túy - Bộ Công an), cho biết rằng việc trà trộn ma túy vào thuốc lá điện tử đang trở thành một vấn đề đáng lo ngại. Trong đó, các hoạt chất gây nghiện được "núp bóng" trong thuốc lá điện tử chủ yếu là cần sa tổng hợp. Đáng lo ngại hơn, các đối tượng thường xuyên thay đổi loại ma túy sử dụng, lựa chọn những chất chưa có trong danh mục kiểm soát nhằm tránh bị xử lý pháp luật.

Cần cấm hoàn toàn thuốc lá thế hệ mới

Tại Hội nghị COP 8, WHO đã nhấn mạnh cảnh báo về mối nguy của các sản phẩm thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng đối với sức khỏe cộng đồng, đặc biệt là giới trẻ. WHO khuyến cáo rằng việc cho phép sử dụng các sản phẩm mới này sẽ tạo điều kiện thúc đẩy tỷ lệ nghiện nicotine trong giới trẻ, đồng thời kéo theo sự gia tăng sử dụng thuốc lá truyền thống. Theo đó, WHO đề nghị các quốc gia áp dụng các biện pháp phòng ngừa từ sớm, đặc biệt là ban hành lệnh cấm hoàn toàn đối với thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng để bảo vệ sức khỏe cộng đồng.

Với thuốc lá điện tử, nhiều quốc gia đã áp dụng các khung pháp lý nghiêm ngặt. Có 5 hình thức phổ biến trong đó gồm: cấm hoàn toàn, cấm bán nhưng không cấm sử dụng, quản lý như dược phẩm chỉ dành cho cai nghiện, kiểm soát chặt chẽ như thuốc lá truyền thống, và không có khung pháp lý hoặc đang xây dựng khung pháp lý.

Đến tháng 7/2024, ít nhất 42 quốc gia, trong đó có 5 nước ASEAN, đã cấm bán thuốc lá điện tử có chứa nicotine – tăng nhanh so với 26 quốc gia vào năm 2015. Ngoài ra, có 87 quốc gia quản lý thuốc lá điện tử chứa nicotine và 74 quốc gia (bao gồm Việt Nam), chưa có quy định pháp lý cho sản phẩm này.

Với thuốc lá nung nóng , các quy định cũng tương tự với bốn loại hình quản lý chính. Đến tháng 7/2024, ít nhất 19 quốc gia đã áp dụng lệnh cấm bán thuốc lá nung nóng , trong đó có 5 nước thuộc ASEAN. Các quy định cấm hoàn toàn hoặc kiểm soát chặt chẽ đã giúp nhiều quốc gia ngăn chặn sự lan rộng của các sản phẩm này trong cộng đồng.

Đối với Việt Nam, các chuyên gia khuyến nghị biện pháp cấm sản xuất và kinh doanh thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng sẽ là giải pháp hiệu quả hơn so với biện pháp quản lý.

Việc chỉ quản lý mà không cấm sẽ gây khó khăn trong kiểm soát quảng cáo, bán hàng trực tuyến và phòng ngừa giới trẻ tiếp cận sản phẩm. Việc cấm hoàn toàn, mặc dù cần nguồn lực thực thi, lại có khả năng ngăn chặn triệt để và hạn chế được rủi ro phát sinh.

Trong bối cảnh hiện tại, khi các sản phẩm thuốc lá mới ngày càng đa dạng, bài học từ các quốc gia cho thấy chỉ có các biện pháp mạnh mẽ mới có thể bảo vệ được sức khỏe cho thế hệ tương lai của Việt Nam.

Tại Hội thảo Công bố tác hại của thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng do Bộ Y tế tổ chức cuối tháng 10 tại Hà Nội, Thứ trưởng Trần Văn Thuấn cho biết: Trước mắt, Bộ Y tế đề xuất Quốc hội ban hành nghị quyết cấm sản xuất, kinh doanh, nhập khẩu, quảng cáo thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng và thuốc lá thế hệ mới khác trong khi Bộ Y tế xây dựng hồ sơ Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Phòng, chống tác hại thuốc lá.

Thuốc lá điện tử - Lưỡi hái "tử thần" nấp sau làn khói trắng ngọt ngào Những năm gần đây, thuốc lá điện tử đã trở thành trào lưu như “mốt ăn chơi thời thượng” của không ít giới trẻ và ...

Bộ Y tế xem xét đề xuất cấm hoàn toàn thuốc lá điện tử Tại Việt Nam sản phẩm này đang được quảng cáo gây hiểu nhầm như sản phẩm không gây hại và có tác dụng thay thế ...

Thuốc lá điện tử chứa 153 chất gây nguy hiểm, 127 chất cực kỳ độc hại Dự kiến, quy định cấm thuốc lá điện tử sẽ trình Quốc hội vào kỳ họp tháng 10/2024.