Tự gây thương tích cơ thể vì “đơn độc”

Theo ThS. Lê Thị Huyền Trang (Viện Công nhân và Công đoàn), sự vắng bóng của cha mẹ, đặc biệt trong gia đình công nhân, có thể gây ra những hệ lụy khôn lường đối với sự phát triển toàn diện của trẻ, đẩy các em vào nguy cơ tổn thương tâm lý và thể chất. Những con số biết nói từ nghiên cứu của Viện Công nhân và Công đoàn chỉ ra những thiệt thòi mà trẻ em là con công nhân di cư đang phải gánh chịu: 35,5% không được vui chơi cùng cha mẹ, 30,8% thiếu sự chia sẻ cảm xúc, và 17,6% không nhận được sự quan tâm, dỗ dành khi gặp tổn thương.

"Việc trẻ không được vui chơi cùng cha mẹ là một thiệt thòi lớn," ThS. Lê Thị Huyền Trang nhấn mạnh. Bà cho rằng, nguyên nhân sâu xa nằm ở mức lương thấp, buộc công nhân phải làm thêm giờ để trang trải cuộc sống, vô tình tạo nên khoảng cách vô hình giữa cha mẹ và con cái.

Mới đây, Viện Sức khỏe Tâm thần (Bệnh viện Bạch Mai) đã tiếp nhận và điều trị cho bệnh nhân T., một trường hợp trầm cảm với hành vi tự gây thương tích (NSSI). Câu chuyện của em T. không phải là cá biệt, mà phản ánh một thực tế đáng buồn về sự thiếu hụt kết nối trong gia đình, đặc biệt là ở những gia đình mà cha mẹ phải vật lộn với gánh nặng kinh tế.

T. lớn lên trong một gia đình thiếu vắng sự kết nối, nơi bố mẹ (một người lao động tự do và một giáo viên) luôn phải sống trong guồng quay cơm áo. Giống như nhiều trẻ em khác có cha mẹ bận rộn, T. thiếu đi những giờ phút vui chơi, chia sẻ và được dỗ dành. Ở trường, em bị bạn bè trêu chọc, dần thu mình vào thế giới cô đơn. Áp lực học tập, đặc biệt sau lần bị mẹ mắng vì điểm kém, đã đẩy em đến bờ vực.

Trong một khoảnh khắc tuyệt vọng, T. đã rạch dao lam lên tay. "Em không thấy đau, chỉ thấy nhẹ đi, như trút được gánh nặng," em chia sẻ. Hành vi tự gây thương tích dần trở thành "công cụ" để em "kiểm soát" cảm xúc, một "liều thuốc" tạm thời xoa dịu nỗi đau tinh thần.

Gây thương tích cơ thể vì “đơn độc” đã gia tăng ở trẻ vị thành niên. (Ảnh: Viện Sức Khỏe Tâm Thần)

Bác sĩ điều trị cho biết, T. đã được điều trị bằng thuốc chống trầm cảm kết hợp liệu pháp tâm lý. Sau 30 ngày, em đã học được cách nhận diện cảm xúc, chia sẻ với gia đình và tìm lại niềm vui trong học tập. Câu chuyện của T. là một lời cảnh tỉnh: NSSI không phải là "bản án", mà là một "tín hiệu" cần được lắng nghe và thấu hiểu.

Những dấu hiệu để nhận biết sớm trẻ bị NSSI

Theo các chuyên gia, những dấu hiệu của NSSI thường ẩn sau lớp vỏ của sự im lặng. Một chiếc áo dài tay được mặc kín mít giữa mùa hè nóng bức hay vài vết trầy xước "vô tình" trên cánh tay, có thể là lời thì thầm cần được giải mã. Các em có thể trở nên khép kín hơn, thường xuyên trốn trong phòng tắm hàng giờ hoặc đột ngột mất hứng thú với những sở thích trước đây. Trong góc học tập, những vật dụng sắc nhọn như dao lam, kéo cắt giấy có thể xuất hiện bất thường, đi kèm với việc học sa sút không rõ nguyên nhân.

Bên cạnh đó, những thay đổi về cảm xúc cũng là tín hiệu đáng chú ý. Ví như, một đứa trẻ vốn hoạt bát bỗng trở nên cáu kỉnh, dễ bật khóc, hoặc thường xuyên buông lời tự trách: “Con chẳng làm được gì đúng cả.”

Đặc biệt lưu ý, khi những vết thương "tự nhiên" xuất hiện liên tục với hình dạng không đồng đều (nông sâu xen kẽ), đó có thể là dấu hiệu cho thấy các em đang tìm đến NSSI như cách đối mặt với nỗi đau tinh thần.

Phụ huynh cần chú ý đến những dấu hiệu sớm trẻ bị NSSI. (Ảnh minh họa: N.Huệ)

Chuyên gia khuyến cáo: Đừng để con đơn độc!

Theo BSCKII. Nguyễn Hoàng Yến (Viện Sức Khỏe Tâm Thần, Bệnh viện Bạch Mai), nếu không được can thiệp kịp thời, NSSI có thể để lại những hệ lụy sâu sắc. Những vết thương trên cơ thể có nguy cơ dẫn đến nhiễm trùng, thậm chí gây tử vong do tai nạn bất ngờ.

Về mặt tâm lý, các em dễ rơi vào tình trạng trầm cảm, rối loạn lo âu và dần nhen nhóm ý định tự tử. Ở phương diện xã hội, việc mất niềm tin vào gia đình, bạn bè khiến các em tự thu mình trong sự cô lập.

BS Yến cũng cho biết thêm, nghiên cứu của Tang (2016) tại Trung Quốc chỉ ra: Thanh thiếu niên trải qua sang chấn tuổi thơ có nguy cơ thực hiện NSSI cao gấp đôi. Điều này cho thấy, mỗi vết thương trên cơ thể đều ẩn chứa một câu chuyện cần được lắng nghe bằng trái tim và sự thấu hiểu.

Với thanh thiếu niên: Liệu pháp Nhận thức - Hành vi (CBT) giúp các em thay đổi tư duy tiêu cực, xây dựng kỹ năng quản lý cảm xúc. Trị liệu nhóm tạo không gian an toàn để các em kết nối với người cùng trải nghiệm, giảm bớt cảm giác cô đơn. Trường hợp cần thiết, thuốc chống trầm cảm có thể được chỉ định, nhưng luôn kết hợp với hỗ trợ tâm lý.

Với gia đình: Thay vì chất vấn "Sao con lại làm thế?", hãy mở lòng với thông điệp: "Bố/mẹ luôn ở đây để lắng nghe con." Dành thời gian trò chuyện, hạn chế xung đột và chủ động đưa con đến gặp chuyên gia khi phát hiện dấu hiệu bất thường.

Với nhà trường: Tổ chức hội thảo về kỹ năng sống, quản lý stress, phòng chống bắt nạt học đường. Giáo viên cần quan tâm sát sao đến học sinh có biểu hiện thu mình, suy giảm học lực. Đó có thể là tín hiệu cho thấy các em đang "chìm" trong nỗi đau không lời.

BS Yến chia sẻ: NSSI không phải hành vi "hư hỏng" hay "yếu đuối". Đó là tiếng kêu cứu từ những đứa trẻ đang chịu đựng quá sức. Sự đồng hành của gia đình và can thiệp chuyên môn kịp thời có thể giúp các em trở lại cuộc sống như người bình thường.

Thiết nghĩ, qua những trường hợp cụ thể như em T. mỗi bậc phụ huynh cần phải nhìn nhận lại chính mình và dành thời gian nhiều hơn nữa cho trẻ, nhất là khi nhận thấy có biểu hiện bất thường về tâm lý. Bên cạnh đó, các bậc cha mẹ hãy chủ động tìm hiểu, mở lòng và kết nối, bởi sự thấu hiểu con cái sẽ giúp tương lai của con em mình tốt đẹp hơn.

Ổn định tâm lý sau những cú sốc bất ngờ Mất người thân là những nỗi đau không nói nên lời của những nạn nhân trong vụ cháy chung cư mini Khương Hạ (Hà Nội) ...

Báo động sức khỏe tâm lý của người lao động trong môi trường làm việc căng thẳng Những năm gần đây, vấn đề sức khỏe tâm lý của người lao động trong môi trường làm việc căng thẳng đang ngày càng trở ...

Bài 5: Tâm lý của lao động yếu thế trước bạo lực: Hệ quả và những giải pháp Sự phát triển của nền kinh tế số và mô hình lao động tự do (gig economy) đã tạo ra hàng triệu công việc mới, ...