Theo báo cáo của Chính phủ, sau 7 năm thi hành Luật Bảo hiểm xã hội năm 2014 có tổng số 4,5 triệu lượt người lao động hưởng bảo hiểm xã hội một lần. Trong đó, gần 1,3 triệu lượt người lao động tiếp tục tham gia bảo hiểm xã hội (chiếm gần 28% tổng số lượt người nhận bảo hiểm xã hội một lần giai đoạn 2016 - 2022).

Người lao động làm thủ tục rút bảo hiểm xã hội một lần tại Bảo hiểm xã hội quận Bình Thạnh (TP Hồ Chí Minh). Ảnh: Xuân Khánh

Dự thảo Luật Bảo hiểm xã hội sửa dự kiến trình Quốc hội thảo luận tại kỳ họp Quốc hội tháng 10/2023, thông qua tại kỳ họp tháng 5/2024.

Tại Tờ trình Dự án Luật Bảo hiểm xã hội (sửa đổi), Chính phủi trình Quốc hội xem xét hai phương án để hạn chế tình trạng rút bảo hiểm xã hội một lần theo hướng gia tăng quyền lợi và khuyến khích người lao động bảo lưu thời gian đóng để hưởng lương hưu thay vì rút bảo hiểm xã hội một lần.

Về phương án 1: Chính phủ đề xuất quy định việc hưởng bảo hiểm xã hội một lần đối với hai nhóm người lao động khác nhau.

Nhóm thứ nhất bao gồm người lao động đã tham gia bảo hiểm xã hội trước khi Luật Bảo hiểm xã hội (sửa đổi) lần này có hiệu lực, sau 12 tháng nghỉ việc, có nhu cầu thì được nhận bảo hiểm xã hội một lần. Tuy nhiên, nếu người lao động lựa chọn bảo lưu, không nhận tiền "một cục" thì sẽ được hưởng các quyền lợi bổ sung. Trường hợp người lao động đã lựa chọn rút khỏi hệ thống bảo hiểm xã hội thì không còn được nhận các quyền lợi bổ sung như kể trên.

Nhóm thứ hai là người lao động bắt đầu tham gia bảo hiểm xã hội từ thời điểm Luật Bảo hiểm xã hội (sửa đổi) lần này có hiệu lực trở đi (dự kiến được Quốc hội xem xét thông qua vào 1/7/2025) sẽ không được nhận BHXH một lần (trừ các trường hợp: Đủ tuổi hưởng lương hưu mà chưa đủ năm đóng để hưởng lương hưu; ra nước ngoài để định cư hoặc bị mắc một trong những bệnh nguy hiểm đến tính mạng theo quy định tại Điều 60 Luật Bảo hiểm xã hội năm 2014). Theo Chính phủ, quy định này hướng tới mục đích hạn chế dần tình trạng rút bảo hiểm xã hội một lần diễn ra ồ ạt trong thời gian qua, mục tiêu là tiến tới tiếp cận thông lệ quốc tế (không cho rút bảo hiểm xã hội một lần). Qua đó giúp người lao động được thụ hưởng tối đa các quyền lợi dài hạn khi họ đến tuổi nghỉ hưu, góp phần ổn định cuộc sống khi hết tuổi lao động.

Theo phân tích của Chính phủ, quy định này không ảnh hưởng tới những người lao động đang tham gia bảo hiểm xã hội nên sẽ ít khả năng gặp phản ứng của người lao động hơn. Đối tượng áp dụng là người lao động bắt đầu tham gia bảo hiểm xã hội từ ngày Luật Bảo hiểm xã hội (sửa đổi) có hiệu lực nên hơn 17,5 triệu người lao động đang tham gia bảo hiểm xã hội vẫn có quyền lựa chọn hưởng bảo hiểm xã hội một lần.

Do vậy, số người hưởng bảo hiểm xã hội một lần không giảm nhiều, đặc biệt trong những năm đầu sau khi Luật mới có hiệu lực; đồng thời tạo sự so sánh giữa những người lao động tham gia trước và sau khi luật này có hiệu lực trong việc hưởng BHXH một lần. Trong ngắn hạn, phương án này không giúp duy trì, gia tăng đối tượng tham gia bảo hiểm xã hội so với phương án 2 nhưng trong dài hạn thì phương án này tối ưu hơn.

Về phương án 2: Chính phủ đề xuất quy định: Sau 12 tháng không thuộc diện tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc, không tham gia bảo hiểm xã hội tự nguyện và có thời gian đóng bảo hiểm xã hội chưa đủ 20 năm, nếu người lao động có yêu cầu thì được giải quyết một phần nhưng tối đa không quá 50% tổng thời gian đã đóng vào quỹ hưu trí và tử tuất thì thời gian đóng bảo hiểm xã hội còn lại được bảo lưu để người lao động tiếp tục tham gia và hưởng các chế độ bảo hiểm xã hội.

Nếu theo phương án này, số lượt người hưởng bảo hiểm xã hội một lần có thể không giảm nhiều so với hiện nay. Tuy nhiên, khi chọn hưởng bảo hiểm xã hội một lần thì người lao động cũng không hoàn toàn ra khỏi hệ thống do vẫn bảo lưu một phần thời gian đóng còn lại (nghĩa là không ảnh hưởng tới số người tham gia).

Thêm vào đó, người lao động khi tiếp tục tham gia sẽ được cộng nối thời gian đóng để hưởng chế độ bảo hiểm xã hội với quyền lợi hưởng cao hơn. Họ có động lực hơn để tiếp tục tham gia, tích lũy quá trình đóng để đủ điều kiện hưởng lương hưu và có nhiều cơ hội hơn để đủ điều kiện hưởng lương hưu khi đến tuổi nghỉ hưu.

Theo đánh giá, phương án này hài hòa quyền lợi người lao động và chính sách an sinh xã hội lâu dài ở chỗ vừa đáp ứng nhu cầu nhận bảo hiểm xã hội một lần của người lao động ở thời điểm hiện tại, vừa đáp ứng yêu cầu bảo đảm sự ổn định của hệ thống bảo hiểm và quyền lợi của người lao động trong dài hạn.

Nhận diện các thủ đoạn nợ bảo hiểm xã hội và đề xuất cơ chế miễn trừ cho NLĐ Góp ý tham luận tại hội thảo "Hoàn thiện quy định của pháp luật và cơ chế bảo vệ quyền lợi của người lao động ...

Đề xuất giải pháp khắc phục tình trạng chậm đóng, trốn đóng bảo hiểm xã hội Góp ý kiến đến Hội thảo "Hoàn thiện quy định của pháp luật và cơ chế bảo vệ quyền lợi của người lao động bị ...

Kiến nghị cho phép công đoàn các cấp được khởi kiện doanh nghiệp nợ bảo hiểm xã hội Theo ông Vũ Ngọc Hà - Giám đốc Trung tâm Tư vấn pháp luật công đoàn (LĐLĐ tỉnh Đồng Nai), qua thực tiễn cho thấy, ...