Đừng để “tiền mất, tật mang” vì sử dụng thuốc hết hạn

Mua thuốc - không nên tham rẻ

Chị Nguyễn Thị Bích Hồng là công nhân tại một công ty sản xuất linh kiện xe máy tại KCN Thăng Long, Hà Nội. Công việc khá căng thẳng và thường xuyên phải làm ca đêm khiến chị Hồng hay bị mất ngủ, đau đầu. Uống thuốc hoạt huyết dưỡng não một thời gian không đỡ, chị Hồng được đồng nghiệp mua hộ vài gói thuốc (gồm 5-6 loại thuốc khác nhau, đóng thành từng gói nhỏ) ở một tiệm thuốc trong xã.

Dù không biết chính xác đó gồm những thuốc gì, công dụng ra sao, hạn sử dụng thế nào… nhưng tin vào người bạn đã từng sử dụng hiệu quả, chị Hồng vẫn uống. Mấy ngày đầu, chị thấy ngủ ngon hơn, giảm đau đầu rõ rệt. Nhưng sau vài hôm, chị bắt đầu cảm thấy buồn nôn, chóng mặt và mệt mỏi hơn trước.

Lo lắng về tình trạng sức khỏe của mình, chị Hồng mang thuốc đến một nhà thuốc lớn hơn để hỏi và được tư vấn rằng, có thể đây là thuốc đã quá hạn sử dụng vì một số viên thuốc đã thay đổi màu sắc, thậm chí có dấu hiệu mốc.

Hạn sử dụng được ghi rõ trên bao bì vỏ/hộp thuốc. Ảnh minh họa.

Trên thị trường thuốc những năm gần đây, do tính cạnh tranh quyết liệt giữa các mặt hàng cùng hoạt chất, cùng tác dụng, nên nhà sản xuất, kinh doanh dược phẩm phải tính toán sao cho thuốc đảm bảo đến tay người tiêu dùng không bị cận date.

Đã có trường hợp sửa chữa nhãn mác, hạn dùng của thuốc hết hạn để tiếp tục đưa ra thị trường bị cơ quan chức năng phát hiện, đình chỉ lưu thông. Một số thuốc có giá trị cao sắp hết hạn, khó bán thường được tìm mọi cách đẩy thuốc ra thị trường càng nhanh càng tốt bằng các thủ thuật kinh doanh như khuyến mại, giảm giá…

ThS. Lê Quốc Thịnh cho biết, tình trạng này khá phổ biến ở những nơi có người lao động thu nhập thấp. Với thuốc đã quá cũ, gần hết hạn (thuốc cận date) không thể sử dụng, khó bán nên các nhà thuốc vi phạm thường tẩy xoá, cắt ra để bán lẻ cho những người thiếu hiểu biết.

Mới đây (tháng 4/2024), Công an Quận 10, TP. HCM đã triệt phá thành công đường dây "phù phép" thuốc hết date, thuốc kém chất lượng thành thuốc xịn. Quá trình điều tra xác định đường dây sản xuất, buôn bán thuốc tân dược giả trên do Lữ Phú Thám cầm đầu, hoạt động từ đầu năm 2022 đến nay.

Để sản xuất tân dược giả, các đối tượng thu gom các loại thuốc tân dược sắp hết hạn sử dụng, giá rẻ, đưa về nhà của Thám tại Phường 15, Quận 10 dùng kéo cắt phần ngày sản xuất, hạn sử dụng dập nổi trên mỗi vỉ thuốc, sau đó in date mới vào mặt sau vỉ thuốc thành hạn sử dụng đến năm 2025, 2026; đặt in vỏ hộp, hướng dẫn sử dụng để đưa thuốc giả vào tiếp tục đưa ra thị trường tiêu thụ.

Công nhân, lao động thường mua thuốc theo tư vấn của người bán. Ảnh minh họa.

"Những nhà thuốc vẫn cho bán các sản phẩm hết date là vi phạm quy định chuyên môn cả về đạo đức và pháp lý nên cần phải phạt rất nặng. Người lao động không nên ham rẻ và mua thuốc theo kiểu như vậy vì nguy cơ bị dùng những thuốc kém chất lượng rất cao”, ThS. Lê Quốc Thịnh nhấn mạnh.

“Việc quản lý các thuốc đã hết hạn, phải tiêu hủy - nếu làm không đúng quy định, thiếu chặt chẽ sẽ bị các đối tượng xấu móc nối để tiêu thụ bất hợp pháp, lừa người dùng thuốc, gây nguy hiểm đến tính mạng người sử dụng. Vì vậy, cần phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan chức năng trong khâu thanh tra, kiểm soát để tránh lọt thuốc hết hạn quay vòng ra thị trường”, ThS. Lê Quốc Thịnh cho hay.

Nhận biết thuốc hết date

Theo Khoản 31, điều 2 Luật Dược năm 2016, hạn sử dụng của thuốc được quy định như sau: "Hạn sử dụng của thuốc là thời gian sử dụng ấn định cho thuốc mà sau thời hạn này thuốc không được phép sử dụng.

Hạn sử dụng của thuốc được thể hiện bằng khoảng thời gian tính từ ngày sản xuất đến ngày hết hạn hoặc thể hiện bằng ngày, tháng, năm hết hạn.

Trường hợp hạn sử dụng chỉ thể hiện tháng, năm thì hạn này được tính đến ngày cuối cùng của tháng hết hạn".

Như vậy, trên bao bì của bất cứ loại thuốc nào cũng phải ghi số lô sản xuất và hạn dùng của thuốc. Hạn sử dụng thuốc được ghi rõ ngày, tháng, năm hết hạn và người dùng thuốc phải sử dụng thuốc trước ngày đó.

Hạn sử dụng thuốc được ghi rõ ngày, tháng, năm hết hạn và người dùng thuốc phải sử dụng thuốc trước ngày đó. Ảnh minh họa.

Đối với các thuốc hiện nay, việc đóng gói bao bì phù hợp với một liệu trình sử dụng (phác đồ điều trị khoảng 7 ngày hay 10 ngày) và trong mỗi sản phẩm đều phải có tờ hướng dẫn sử dụng thuốc có ghi hạn sử dụng sản phẩm là bao nhiêu tháng.

Đối với một số loại thuốc như kháng sinh, vắc-xin, insulin và các thuốc có nguồn gốc sinh học, hạn dùng thuốc có ý nghĩa rất quan trọng. Hạn dùng thuốc đưa ra một mốc thời gian nhất định để báo trước rằng, dược phẩm hội đủ các tiêu chuẩn về cường độ hoạt tính và sự tinh khiết khi dùng trước thời điểm đó, ThS. Lê Quốc Thịnh phân tích.

Theo ThS. Lê Quốc Thịnh, dấu hiệu dễ thấy nhất khi thuốc cận date hoặc hết date là vỉ thuốc bị cũ, biến dạng, màu sắc thay đổi... nhiều khi chỗ ghi hạn dùng bị cắt, bị sửa chữa, gây mờ nhoè không xem được. Với những sản phẩm cắt rồi thì thuốc có thể bị mốc, bị nhão, chảy nước hoặc ẩm...

"Tất cả các sản phẩm, trong đó có thuốc đã ghi hạn sử dụng thì không nên sử dụng khi đã quá hạn vì không còn hiệu quả nữa. Nếu người bệnh vẫn cố tình sử dụng thì nguy cơ sẽ gặp các phản ứng có hại do những hoạt chất trong sản phẩm hết date gây tác dụng không mong muốn. Ví dụ, kháng sinh amoxicillin nếu hết hạn sử dụng rồi mà vẫn cố tình dùng thì nguy cơ sẽ gây dị ứng, và có thể gây ra các phản ứng không mong muốn như bị tiêu chảy, phát ban... không những không có tác dụng chữa bệnh mà còn gây thêm những bệnh khác”, ThS. Lê Quốc Thịnh nêu rõ.

ThS Lê Quốc Thịnh, Nguyên trưởng khoa Dược, Bệnh viện 71 Trung ương, hiện là Giảng viên Khoa Dược, Trường Cao đẳng Y Hà Nội. Ảnh: NVCC.

Làm gì khi lỡ uống thuốc hết hạn?

Như vậy, thuốc đã hết hạn không có hiệu quả điều trị do không còn sinh khả dụng. Nếu lỡ uống thuốc hết hạn, người bệnh cần theo dõi những biểu hiện của cơ thể và thông báo cho thầy thuốc nếu có những phản ứng khác lạ.

Trong thực tế, không phải thuốc hết hạn gây ra ngay lập tức những nguy hiểm tại thời điểm đó mà hậu quả có thể đến sau này nếu không dừng thuốc ngay.

Ths. Lê Quốc Thịnh khuyến cáo, ý thức về mua thuốc của người lao động là rất quan trọng, nếu vẫn mua, vẫn dùng thuốc hết hạn thì không những không khỏi bệnh mà còn nguy cơ bị "tiền mất, tật mang".

Do đó, người dùng thuốc hoặc người giám hộ cho bệnh nhân khi sử dụng thuốc mua ở hiệu thuốc, cần phải yêu cầu cung cấp thuốc còn nguyên bao bì đóng gói ở dạng vỉ hoặc hộp; cần đọc kỹ, hỏi lại nhân viên y tế hoặc ghi rõ thời hạn dùng thuốc lên các bao bì bảo quản thuốc để tiện theo dõi.

Tuyệt đối không sử dụng các thuốc bị cắt rời không ghi rõ hạn sử dụng; thuốc hết hạn bị tẩy xoá hạn sử dụng hoặc thuốc không rõ nguồn gốc, không có bao bì đóng gói.

Theo ThS. Lê Quốc Thịnh, thuốc trôi nổi bán trên thị trường không có hạn dùng thường được đưa đến những khu công nghiệp có đông công nhân, vùng xa, miền núi, nông thôn... Vì vậy, cần đẩy mạnh truyền thông cho người lao động, nhân dân không mua, không sử dụng các loại thuốc này.

Đặc biệt, các Trạm y tế, trung tâm y tế cơ sở và điểm sinh hoạt cộng đồng cần tăng cường hướng dẫn người lao động có ý thức bảo vệ sức khoẻ, sử dụng thuốc chữa bệnh theo đúng quy định, tránh việc mua thuốc rời, cắt lẻ rất nguy hiểm và dễ bị những phản ứng có hại của thuốc trôi nổi không rõ nguồn gốc.

“Việc tư vấn và nâng cao nhận thức cho công nhân, lao động về tầm quan trọng của việc kiểm tra hạn sử dụng thuốc và cách sử dụng thuốc an toàn, hiệu quả không chỉ bảo vệ sức khỏe của người lao động mà còn góp phần nâng cao chất lượng cuộc sống và hiệu suất làm việc”, ThS. Lê Quốc Thịnh nói.