Biểu hiện của căng thẳng nghề nghiệp và biện pháp dự phòng

Tại sao chúng ta cần quan tâm đến căng thẳng nghề nghiệp?

Theo nghiên cứu của Nearby D. và cộng sự năm 2021, tỷ lệ mắc căng thẳng trong công việc của Cộng hòa liên bang Nga ở một số ngành nghề, công việc là khá cao: nhân viên ngành Y là 81%; nhân viên ngành Ngân hàng, bảo hiểm là 76%; người lao động trong các nhà máy công nghiệp là 52%, ngành Xây dựng là 48%...

Căng thẳng nghề nghiệp có thể gây hại cho sức khỏe của người lao động, mất an toàn khi làm việc, giảm năng suất lao động. Ảnh minh họa (Nguồn: prudential.com.vn).

Căng thẳng nghề nghiệp có thể gây hại cho sức khỏe của người lao động, mất an toàn khi làm việc, giảm năng suất lao động. Một số bệnh do căng thẳng nghề nghiệp đã được Tổ chức Lao động quốc tế (ILO) đưa vào danh mục các bệnh nghề nghiệp. Căng thẳng nghề nghiệp có thể phát sinh một số các bệnh nghề nghiệp như: các rối loạn về sức khỏe tâm thần (rối loạn giấc ngủ, rối loạn cảm xúc, lo âu, trầm cảm…), bệnh tim mạch (cao huyết áp, nhồi máu cơ tim…).

Năm 2022, Bảo hiểm xã hội Việt Nam đã giải quyết cho 8.164 trường hợp người bị tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, tổng chi từ quỹ bảo hiểm tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp trong năm là gần 882 tỷ đồng. Tuy nhiên, các bệnh nghề nghiệp có thể phát sinh do căng thẳng nghề nghiệp chưa thuộc danh mục trong 35 bệnh nghề nghiệp được hưởng bảo hiểm xã hội ở Việt Nam.

Căng thẳng nghề nghiệp là gì?

Căng thẳng được Hans Selye định nghĩa theo thuật ngữ chung là một hội chứng bao gồm những đáp ứng không đặc hiệu của cơ thể với kích thích từ môi trường. Căng thẳng nghề nghiệp/căng thẳng liên quan đến công việc được định nghĩa là sự mất cân bằng giữa yêu cầu và khả năng lao động.

Tổ chức Y tế thế giới (WHO) đã chỉ ra người lao động ít có khả năng bị căng thẳng liên quan đến công việc khi yêu cầu và áp lực công việc phù hợp với kiến thức và khả năng của họ; người lao động có thể kiểm soát được công việc của mình; công việc thực hiện nhận được sự hỗ trợ từ người quản lý, đồng nghiệp; cũng như được tham gia vào các quyết định liên quan đến công việc.

Sự quan tâm của công đoàn là nguồn động viên lớn đối với người lao động, giúp họ yên tâm hơn khi làm việc. Trong ảnh: Cán bộ công đoàn Công ty TNHH Crystal Martin Việt Nam (Bắc Giang) thăm hỏi công nhân tại nơi làm việc. Ảnh: Hồng Yến.

Nghề, công việc thường gặp

Những người lao động làm các công việc luôn bận rộn, phải ra quyết định khẩn cấp trong thời gian ngắn, trong tình huống nguy hiểm; chịu trách nhiệm cao cho sự an toàn về con người, tài sản, bí mật của ngành, của quốc gia; nguy cơ bạo hành tại nơi làm việc: ngành Y: bác sĩ cấp cứu, hồi sức cấp cứu, giám định pháp y tâm thần…; ngành Công an: trinh sát, cán bộ điều tra, phòng chống buôn lậu, lính cứu hỏa, cứu hộ cứu nạn…; ngành Hàng không: kiểm soát viên không lưu, phi công…; ngành Đường sắt: điều độ viên chỉ huy chạy tàu…

Những người lao động làm các công việc đơn điệu: công việc nhàm chán, lặp đi lặp lại, “cô lập” khi làm việc: ngành Dầu khí: người lao động làm việc trên giàn khoan; ngành Quân sự: người lao động làm việc trên tàu ngầm…; lao động dây chuyền, công việc lặp đi lặp lại…

Biểu hiện, triệu chứng các bệnh do căng thẳng nghề nghiệp

Tác động của căng thẳng đối với mỗi cá nhân là không giống nhau (do sự khác biệt về tuổi, giới, khả năng đáp ứng của mỗi cá nhân…), bởi vậy, mỗi cá nhân sẽ có những biểu hiện căng thẳng nghề nghiệp khác nhau.

Theo nghiên cứu của Viện Thần kinh học của Úc, các dấu hiệu và triệu chứng của căng thẳng liên quan đến công việc có thể liên quan đến thể chất, tâm lý và hành vi.

Các dấu hiệu về thể chất bao gồm: mệt mỏi, căng cơ, đau đầu, tim đập nhanh, khó ngủ, rối loạn tiêu hóa.

Các dấu hiệu về tâm lý bao gồm: kích thích, lo lắng, trầm cảm, kiệt sức, khó khăn trong nhận thức.

Các triệu chứng về hành vi bao gồm: tăng số ngày nghỉ ốm, hung hăng, giảm tính sáng tạo và chủ động, giảm năng suất lao động, khó khăn trong các mối quan hệ cá nhân, tâm trạng thất thường.

Công nhân Công ty TNHH GSK Việt Nam (Đồng Nai) thư giãn, đọc sách báo tại khu vực nghỉ giữa ca của công ty. Ảnh: Mai Quý.

Để phát hiện sớm các bệnh liên quan tới căng thẳng nghề nghiệp, người lao động cần lưu ý khi có các biểu hiện, triệu chứng sau:

Các biểu hiện về sức khỏe tâm thần

- Đau đầu: người lao động sẽ cảm thấy xuất hiện những cơn đau đầu liên tục, kéo dài, đau có thể xảy ra ở một bên hoặc hai bên đầu.

- Mất tập trung, suy giảm trí nhớ: người lao động cảm thấy không có hứng thú làm việc, luôn rơi vào trạng thái mất tập trung, đầu óc trống rỗng và suy giảm trí nhớ, dẫn tới chán nản, làm việc không hiệu quả và có thể gây ra các tai nạn lao động.

- Rối loạn giấc ngủ: người lao động luôn suy nghĩ, lo lắng những điều tiêu cực gây ra những rối loạn trong cơ thể và dẫn đến rối loạn giấc ngủ (mất ngủ, ngủ không đủ giấc, ngủ không sâu giấc, không thể đi vào giấc ngủ một cách bình thường…).

- Rối loạn cảm xúc: cơ thể luôn trong trạng thái ức chế, mệt mỏi, dễ cáu gắt, dễ xúc động, có thể gây mất kiểm soát hành vi.

- Rối loạn lo âu: dễ kích thích, dễ cáu giận, khô miệng…

- Trầm cảm: tập trung kém, mệt mỏi, mất ham muốn tình dục, mất hứng thú hoặc thích thú trong hầu hết các hoạt động trước đây, rối loạn giấc ngủ, tâm trạng chán nản...

- Rối loạn căng thẳng sau sang chấn: biểu hiệnné tránh, dễ xuất hiện cảm xúc quá mức, cáu gắt, bộc phát cơn giận giữ…

Các biểu hiện về bệnh tim mạch: bệnh cao huyết áp: đau đầu, hoa mắt, ù tai, mất thăng bằng, mặt đỏ, mắt nhìn mờ…; rối loạn nhịp: cảm thấy tim đập nhanh, chóng mặt, hoa mắt…; nhồi máu cơ tim: đau ngực, vã mồ hôi, ngất…

Các biểu hiện về bệnh tiêu hóa: bệnh trào ngược dạ dày thực quản: ợ nóng, ợ hơi, ợ chua…; hội chứng ruột kích thích: đau bụng, chướng bụng, đầy hơi, tiêu chảy, táo bón…

Các biểu hiện nền (bệnh có sẵn) nặng hơn: bệnh đái tháo đường: mệt mỏi, khát nước, vết loét lâu lành…; bệnh Alzheimer: sa sút trí nhớ, khả năng nhận thức kém, thay dổi hành vi, tính cách…; làm trầm trọng hơn các bệnh mạn tính khác.

Người lao động Công ty TNHH Synztec Việt Nam (TP. Hải Phòng) được làm việc trong nhà xưởng mát mẻ. Ảnh: Mai Dung.

Biện pháp dự phòng căng thẳng nghề nghiệp

Đối với chủ sử dụng lao động

Cải thiện môi trường làm việc: đảm bảo người lao động làm việc trong môi trường “sạch”, nằm trong giới hạn cho phép theo các quy định hiện hành.

Nguyên tắc cải thiện điều kiện lao động - môi trường làm việc: can thiệp đối với nguồn phát sinh ra tác hại nghề nghiệp để loại bỏ hoặc làm giảm bớt sự hình thành và giải phóng các tác hại nghề nghiệp.

Trong trường hợp tác hại nghề nghiệp đã phát sinh, cần hạn chế sự khuyếch tán, lan rộng của tác hại nghề nghiệp vào môi trường sản xuất bằng cách áp dụng các biện pháp can thiệp bao vây nguồn độc hoặc can thiệp trung gian giữa nguồn và người lao động.

Cần đảm bảo người lao động không phải tiếp xúc với các yếu tố vật lý có hại (nóng bức hay lạnh quá); môi trường làm việc thông thoáng, tránh tiếp xúc với bức xạ nhiệt; đảm bảo điều kiện chiếu sáng, tiếng ồn, bụi, rung, chất hóa học, vi sinh vật… vượt quá giới hạn cho phép.

Đảm bảo người lao động được cung cấp đầy đủ các phương tiện bảo vệ cá nhân, đúng chủng loại, phù hợp… với mỗi vị trí công việc và giám sát việc thực hiện.

Tổ chức lao động hợp lý: loại bỏ các công việc quá sức, công việc đơn điệu, lặp đi lặp lại… cho người lao động; số lượng và khối lượng công việc vừa phải, đáp ứng theo khả năng của mỗi người lao động; đảm bảo công việc được phân bổ đều, có luân phiên công việc; đảm bảo tư thế lao động hợp lý, tránh các tư thế xấu khi lao động; thời gian làm việc - nghỉ ngơi theo đúng quy định và hợp lý; đảm bảo phúc lợi, tiện tích cho người lao động; tránh sự mâu thuẫn trong công việc của người lao động (có quá nhiều cấp trên/nhà quản lý); tạo sư minh bạch và công bằng giữa các nhân viên; đảm bảo các chế độ đầy đủ cho người lao động (chính sách lương, trợ cấp, phụ cấp…); tạo môi trường làm việc thân thiện, hỗ trợ, chia sẻ, động viên của người quản lý và đồng nghiệp, sự tôn trọng đối với người lao động…; tăng cường đối thoại, lắng nghe tại nơi làm việc; thực hiện các chương trình truyền thông, đào tạo: các chương trình nhằm giúp người lao động tăng cường nhận thức, phòng ngừa căng thẳng tại nơi làm việc...

Cán bộ Công ty Cổ phần Tổng Công ty May Bắc Giang LGG bổ sung dinh dưỡng cho công nhân lao động. Ảnh: LĐLĐ Bắc Giang.

Đối với người lao động: chế độ luyện tập thường xuyên: hoạt động luyện tập thể lực hàng ngày có tác động tốt đối với não và cơ thể. Thực hiện các bài tập giảm stress; tránh những tình huống dễ gây căng thẳng tại nơi làm việc, tinh thần lạc quan, tích cực; sắp xếp công việc khoa học để có thời gian thư giãn, nghỉ ngơi. Thư giãn bằng cách: tập thở (hít sâu, thả lỏng, tâm trí hoàn toàn thoải mái), tập thiền, tập yoga; sinh hoạt điều độ: duy trì chế độ ăn uống đủ chất dinh dưỡng hàng ngày, tăng cường vitamin và chất khoáng...

Dự phòng ảnh hưởng của căng thẳng nghề nghiệp đóng vai trò rất quan trọng trong việc đảm bảo an toàn, đảm bảo sức khỏe cho người lao động và tăng năng suất lao động; đặc biệt trong sự phát triển của xã hội ngày nay - gia tăng các nghề, công việc mới gây căng thẳng thần kinh - tâm lý ở người lao động.

Xây dựng biện pháp an toàn, giảm căng thẳng cho người lao động Trọng tâm "Tháng hành động về ATVSLĐ năm 2023" là xây dựng biện pháp an toàn và giảm căng thẳng cho người lao động. Đây ...

Vai trò của công đoàn trong giảm nguy cơ căng thẳng của NLĐ tại nơi làm việc Theo đồng chí Uông Quang Huy - Phó Chủ tịch Công đoàn Điện lực Việt Nam, có 4 nhóm giải pháp Công đoàn có thể ...

Các bệnh nghề nghiệp phát sinh liên quan tới căng thẳng tại nơi làm việc Theo Điều 3 Luật ATVSLĐ, bệnh nghề nghiệp là bệnh phát sinh do điều kiện lao động có hại của nghề nghiệp tác động đối ...